Żwirownia Jagiellońskie (Podolany)

W miejscu dawnej żwirowni koło wsi Podolany (obecna dzielnica Białowieży) w tzw. Nadleśnictwie Jagiellońskie 10 sierpnia 1941 roku Niemcy z Batalionu 322 dokonali egzekucji 77 mężczyzn i chłopców narodowości żydowskiej z Białowieży w wieku od 16 do 45 lat.

Zapis w dzienniku niemieckiego Batalionu 322 z dni 9 i 10 sierpnia 1941 brzmi:

"9 sierpnia 1941

Rozpoczęcie ewakuacji Żydów w Białowieży. Wszyscy mężczyźni w wieku od 16 do 45 lat zostali aresztowani i umieszczeni w obozie zbiorczym. Wszyscy pozostali Żydzi obu płci zostali ewakuowani ciężarówkami do Kobrynia. Żydzi musieli wszystko zostawić w swoich domach poza bagażem podręcznym. Skonfiskowane artykuły wartościowe zostały zebrane w Pałacyku Myśliwskim i przekazane do "Ortskommandantur". Domy ewakuowanych Żydów zostały zamknięte lub zabite deskami.

"10 sierpnia 1941
Służba pogotowia i wystawienie posterunków. Wypoczynek niedzielny. Likwidacja Żydów osadzonych w obozie zbiorczym dla więźniów w Białowieży. 77 mężczyzn od 16 do 45 lat zostało rozstrzelanych. Pochmurno, drobne opady. 5 żydowskich krawców, 4 żydowskich szewców i 1 żydowski zegarmistrz nie zostali rozstrzelani, ponieważ ich praca potrzebna jest kompanii."

Teodor Gniewszew wspomina: "Widziałem jak załadowali na 2 samochody Żydów i wszystkich powieźli do lasu. W lesie tam w żwirowni zabili i zasypali ziemią. Na miejscu tym postawili tablicę z napisami po polsku, po rosyjsku i po niemiecku, że wstęp wzbroniony."

Spośród osób rozstrzelanych 10 sierpnia byli:
Alek (prawdopodobnie chodzi o kogoś o nazwisku Alkon), Bursztyn (Bursztejn), Cynamon, Góra, Grabski, Heller, Icek, Krugman, Machman, Malecki, Narban (prawdopodobnie chodzi o osobę z rodziny Norba), Nowokolski.

W czasie niemieckiej okupacji w Żwirowni mordowani byli także Polacy, Białorusini, Rosjanie i Żydzi z innych miejscowości. Łącznie w latach 1941-43 zginęło tam 486 osób. Zaraz po wojnie stanął w tym miejscu pomnik w kształcie orła i tablica pamiątkowa. Napis na tablicy brzmi:

"W tym miejscu w latach 1941-43 okupant hitlerowski zamordował 486 mieszkańców Białowieży i okolic. Cześć ich pamięci."

Szybko postawiono też symbole dwóch wyznań chrześcijańskich - katolicki i prawosławny krzyż.

 

Do 2019 roku Żydzi nie byli w tym miejscu upamiętnieni. Dopiero w 78 rocznicę egzekucji Żydów z Białowieży, 11 sierpnia 2019 roku odsłoniliśmy pomnik poświęcony ofiarom Zagłady z Białowieży - 77 białowieskim Żydom rozstrzelanym w żwirowni oraz pozostałym, którzy zginęli w gettach w Kobryniu i Prużanie oraz w egzekucjach koło Kobrynia i w obozie Zagłady Auschwitz. W uroczystości uczestniczyło 30 potomków i potomkiń białowieskich Żydów, którzy przyjechali z USA i Izraela. Pomnik zaprojektował dla nas Lech Nowacki. Napis na pomniku głosi:

Zobacz szczegółowy opis Zagłady Żydów z Białowieży, wspomnienia mieszkańców i źródła