Rodziny

Jedna z najbardziej znanych i pamiętanych przez mieszkańców rodzin żydowskich w Białowieży. Postacią do dziś wspominaną jest przede wszystkim Samuel Alkon, który urodził się w 1890 roku w Kobryniu w domu Samsona (Szymona, Shimona) Alkona, handlarza drewnem, i Miriam z domu Tenenbaum. Samuel Alkon został kupcem i przeprowadził się do Białowieży, gdzie zajmował się handlem tekstyliami. Miał dwa sklepy na głównej ulicy Białowieży- Stoczku, jedne z nich na obecnej ul. Waszkiewicza nr. 108. W Księgach adresowych Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z lat 1926-1930 nazywane są one "bławaty",  mieszkańcy Białowieży wspominają je jako "odzieżowe", "tekstylne", "galanterię" "sklep obuwniczo-odzieżowy", "manufaktura". Sklep Alkona został wpisany do Rejestru Handlowego Sądu Okręgowego w Białymstoku 15 października 1925 pod numerem 4181 jako: "„Sprzedaż manufaktury i galanterji – Samuel Alkon”. Osada Białowieża, pow. bielskiego, ul. Stoczek. Właściciel Samuel Alkon, zamieszkały tamże."
Pan Bolesław Rychter wspomina: "Taki największy sklep to Alkon się nazywał. Tam można było od butów do wszystkiego kupić. Dom był na Stoczku". U Alkona kupowało się też najlepsze materiały, np. gabardynę na mundury leśników. Tak wspomina to pan Włodzimierz Dackiewicz z Białowieży: "Alkon miał 2 domy - jeden po jednej stronie, a drugi po drugiej Stoczka. W obu były sklepy. Takie droższe lepsze materiały i tekstylia i odzież miał tylko Alkon. Gabardyna dobra, zielona. Najlepszą gabardynę produkowała Bielsko Biała. I tylko u Alkona była ta gabardyna. Alkon ubierał w Białowieży całą służbę leśną. Wszyscy pracownicy służby leśnej szyli z gabardyny od Alkona. Potem baptysta Kuprjanow szył mundury." Również ubrania na szczególne okazje kupowało się w sklepie u Alkona - Na ślub w koszuli od Alkona pisze w swoim poemacie  poświęconym Żydom z Białowieży Borys Russko, poeta z Białowieży.  Zina Buszko z kolei wspomina: "Mama jak nam miała szyć sukieneczki, to brała nas ze sobą tam kupować materiał. Mnie i siostrze w jednym kawałku." Samuel Alkon miał też jeden z pierwszych aparatów telefonicznych w Białowieży - już w 1931  odnotowany jest w Książce Telefonicznej z numerem telefonu 53.

W spisie mienia opuszczonego nazwisko Alkon widnieje tylko pod numerem Stoczek 93 (dawna numeracja) z informacją, że jest tam plac, dom i stodoła. Samuel Alkon ożenił się z Bertą Burnstein (Bursztejn, Bursztyn) - urodzoną w Białowieży w 1888  w jednej z najstarszych żydowskich rodzin Białowieży. Z ze świadectwa złożonego do Yad Vashem przez syna Ezriela Alkona, który wyemigrował przed wojną do Palestyny, wynika, że wspólnie z rodziną swojego ojca handlowała drewnem. Jednak być może potem zajęła się sprzedażą tekstyliów wraz z mężem. Z tekstu "Stracone bezpowrotnie" Anny Budzyńskiej i Anny Charkiewicz wynika, że Berta Alkon prowadziła sklep odzieżowo- bieliźniarski w Hajnówce na skrzyżowaniu ulic Batorego i Lipowej. We wpisach do rejestru handlowego publikowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości 19 grudnia 1933 pod numerem 8390 została wpisana firma „Sprzedaż manufaktury i galanterji Berta Alkon i S-ka, spółka firmowa” z siedzibą w Hajnówce przy ulicy Batorego, gmina Białowieża, powiat Bielsk Podlaski. Zapisano też: "Wspólnikami są: Berta Alkon i Icek Tenenbaum, zam. w Białowieży, przy ul. Stoczek".

 Samuel i Berta Alkon mieli czworo dzieci: Emanuela, Ester, Dworę i Ezriela:

- Emanuel Alkon - urodził się w 1914 roku w Białowieży. Został kupcem i przeprowadził się do Hajnówki

- Estera (Edka) Alkon - urodziła się w 1920 roku w Białowieży  i została pianistką. Była zamężna, ale nie znamy nazwiska jej męża.

- Dwora (Donia) Alkon- urodziła się w 1927 roku i w chwili śmierci ok. 1942 roku była uczennicą liceum.

- Ezriel Alkon - urodził się w 1916 roku w Białowieży. W 1936 roku zakończył naukę w Gimnazjum Państwowym im. J.I.Kraszewskiego w Drohiczynie zdaniem egzaminu dojrzałości i starał się o przyjęcie na Wydział Farmaceutyczny Uniwersytetu w Wilnie.  Ostatecznie wyemigrował do Palestyny. Zamieszkał w Hajfie. Według relacji Niny Russko, namawiał rodzinę do przyjazdu, ale Alkonowie odmówili. Ezriel po wojnie w 1947 roku wspólnie z Aleksandrem Bursztejnem (Bursteinem), swoim wujecznym bratem (z którym razem mieszkał w Hajfie w Izraelu) starał się o odzyskanie majątku po Alkonach i Bursztejnach (dziadkach). Nie wiadomo, czy udało się odzyskać mienie Alkonów.
Ezriel Alkon, dopiero w 1999 roku zgłosił swoją rodzinę do bazy ofiar Holocaustu w Yad Vashem. Wydaje się, że mógł nie znać dokładnych miejsc i dat śmierci poszczególnych członków rodziny. W przypadku rodziców - Samuela i Berty podał datę 1943 Białowieża i Region Puszczy Białowieskiej, w przypadku sióstr: Dwory, Estery - Białowieża 1942, a w przypadku brata Emanuela - Hajnówka 1942. Nie znajduje to pokrycia w historii Zagłady Białowieży, jaką udało się ustalić. Jeśli zginęli w samej Białowieży musiało być to w 1941 roku, jeśli zginęli w 42 czy 43 było to raczej już w getcie w Prużanie lub w Auschwitz. Na liście osób zamordowanych w Żwirowni w Białowieży, którą przedstawił Monkiewicz, znajduje się osoba określona jako "Alek", mogło chodzić o jakiegoś Aleksandra, ale mogłoby to być też zniekształcone określenie nazwiska "Alkon".

Cała rodzina Alkonów z Kobrynia również zginęła podczas Zagłady prawdopodobnie w 1942 roku - rodzice Samuela (Samson i Miriam), dziadkowie (Chaja i Józef) i stryj Noach, nauczyciel.

Trudno ustalić, w którym domu Alkon mieszkał lub miał swoje sklepy. Jan Sawicki, mówi, że mieścił się na przeciw obecnej Restauracji "Stoczek": "to był podłużny, drewniany dom, duży, chyba dwie rodziny tam mieszkały. Teraz jest rozebrany od przodu". Ale Zina Buszko, mówi, że Alkon miał dom dalej, nie na przeciw Restauracji Stoczek.  Aleksy Dackiewicz mówi natomiast, że był to dom przed Zaułkiem Bartników.

Źródła:

1. Bolesław Rychter, interview by Katarzyna Winiarska, 20.05.2015;
2. Aleksy Dackiewicz, interview by Katarzyna Winiarska, 10.05. 2015;
3. Włodzimierz Dackiewicz, interview by Katarzyna Winiarska, 9.05.2015;
4. Information from the first post-war owner of Alkon house was transferred by the current owner, Irena Wojciechowska to Katarzyna Winiarska, 30.09.2016;
5. Jan Sawicki, interview by Katarzyna Winiarska, 15.03.2016;
6. Zinaida Buszko, interview by Katarzyna Winiarska, 24.03.2016;
7. Anna Budzyńska, Anna Charkiewicz, Stracone bezpowrotnie, [Lost Forever] in: http://hajnowka.com.pl/main.php?str=131
8. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce,1931-32 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
9. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce, 1932 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
10. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Terebenthen; Traders and contractors in mid-war Białowieża; http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/
11. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1926/27, Warsaw;
12. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1928, Warsaw;
13. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski, 1946, teczka 33 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
14. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski, 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat]
15. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. [Property and mortgage evidence in Białystok, Bielsk Podlaski and Sokółka], Polish Archives in Bialystok;
16. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946, Polish Archives in Bialystok;
17. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Sprawa Bursztejna Aleksandra o wprowadzenie w posiadanie, Bielsk-Podl. C. 468/47, Archiwum w Białymstoku nr teczki 1394 [Aleksander Bursztejn’s estate recovery case], Polish Archives in Bialystok;
18. Testimony of Ezriel Alkon, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
19. Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie w Hajnówce i okolicy [Hitlerite Crimes in Hajnówka and its surroundings], Białystok 1982;

20. Obwieszczenia Publiczne: dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości. R.18, № 29 (11 kwietnia 1934);

21. Obwieszczenia Publiczne : dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości. R.10, № 1 (2 stycznia 1926);

Pejsach Będner urodził się w Trzciannym (jid. Trestiny) w późniejszym województwie białostockim w 1885 roku. Mieszkał w Białowieży, gdzie miał sklep spożywczy i z galanterią. Ożenił się z Elką Wołczan z Hajnówki (urodzoną w 1880 roku). Będnerowie mieszkali na ulicy Stoczek nr 38 (w spisie mienia opuszczonego po wojnie zapisano z błędem Bednar Pejsach, ale widocznie tak mieszkańcy Białowieży na Pejsacha mówili, bo we wspomnieniach mieszkańców o handlarzach żydowskich pojawia się jeszcze forma Bendnar). Pejsach i Elka mieli córkę Chaję Będner, urodzoną jeszcze w Hajnówce w 1900, która wyszła potem za mąż za Motela Rabinowicza, z którym miała 3 córki (link do rodziny Rabinowiczów). Drugą córkę Tajbl (Tatianę) Będner, Będnerowie urodzili już  w Białowieży w 1912 roku. Tajbl została krawcową. Wyszła za mąż za Zalmana Reinesa i miała z nim synka Chaima (urodzonego w 1938 roku) i córką Tanię (link do rodziny Reinesów).

Wszyscy zginęli podczas Zagłady. Avigail Michalowicz zgłosiła do Yad Vashem, że było to w 1942 roku w Białowieży, jednak nie jest to zgodne z historią Zagłady w Białowieży, jaką udało się ustalić (link). Osoba składająca świadectwa, mogła nie mieć dokładnej wiedzy, gdyż od 1939 roku przebywała na emigracji.

Źródła:

1. Testimony of Avigail Mikhaeli, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Traders and contractors in mid-war Białowieża;
3. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykaz mienia porzuconego i opuszczonego (nieruchomości), o charakterze mieszkalnym i innym, które w myśl okólnika Głównego Urzędu TZP z dnia 2 stycznia 1946 r.L.Dz. 11682-IV.118/46 maja być przekazane w zarząd Zarządowi Gminnemu w Białowieży [Index of bona vacantia to be given under the administration of the District Bureau of Białowieża], Polish Archives in Bialystok;
4. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk.[Property and mortgage evidence in Białystok, Bielsk Podlaski and Sokółka], Polish Archives in Bialystok;
5. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946 [Bona vacantia index], Polish Archives in Bialystok;
6. Testimony of Teodor Gniewszew and Eugenia Dziewiecka, IPN Archive Bi 1/1946;

Jedna z pierwszych rodzin osiadłych w Białowieży. Wiadomo, że Abraham Bursztein urodził się w 1865 roku w Białowieży, co może znaczyć, że jego rodzina była już tam wcześniej. Jego podpis oraz Mendla Bursteina widnieje na podziękowaniu przygotowanym Aaronowi Feldbaumowi z okazji jego emigracji z Białowieży w 1921 roku (link), według wnuka Aarona, przez przedstawicieli najważniejszych i najstarszych rodzin żydowskich w Białowieży. Nie wiadomo kim był Mendel - być może ojcem Abrahama lub bratem.

Abraham zajmował się handlem drzewem. Ożenił się z Beiłą Tanenbaum, która urodziła się w Białowieży w tym samym roku z ojca Mejera Tanenbauma (link rodzina Tanenbaumów). Była gospodynią domową. Mieli dzieci: Wiktora i Bertę:

- Wiktor (Awigdor) Bursztein, urodzony w Białowieży w 1893 roku, jak ojciec zajmował się handlem drzewem. Ożenił się z Symą Zygman urodzoną w1898 roku i mieszkali na Stoczku nr. 137, choć po wojnie w 1999 roku ich siostrzeniec Ezriel Alkon (na emigracji od przedwojny) napisał w Yad Vashem, że Syma mieszkała do śmierci w Brześciu. Wydaje się to jednak błędne, ponieważ mąż Symy mieszkał na pewno w Białowieży i ich córka Mina (Sara) Bursztein urodziła się 25. 11. 1923 roku w Białowieży. Mina została dziewiarką (być może pracowała w sklepie czy manufakturze tekstylnej Samuela Alkona, swojego wujka (link do Alkonów)). Nazwisko Miny Bursztejn wraz z precyzyjnymi danymi osobowymi znajduje się w spisie ofiar obozu Auschwitz, z którego wynika, że z Białowieży trafiła do getta w Prużanach, a stamtąd do Auschwitz. Zginęła 3 marca 1943 roku. Wiktor i Sima mieli też syna Aleksandra Burszteina, który prawdopodobnie wyemigrował do Palestyny przed wojną. Po wojnie w 1947 roku, mieszkając w Haifie, na drodze sądowej odzyskał dom wraz z placem pod nr Stoczka 137 po ojcu Wiktorze, który w 1946 roku Urząd Likwidacyjny przekazał w zarządowi Gminy Białowieża w użytkowanie jako mienie opuszczone.

- Berta Burnstein- urodziła się w Białowieży w 1888 . Tak jak ojciec Abraham i brat Wiktor handlowała drewnem. Wyszła za mąż za Szmula (Samuela) Alkona z Kobrynia (ur. 1890), który zajmował się handlem tekstyliami (link do rodziny Alkonów). Razem mieszkali w Białowieży. Mieli 4 dzieci: Emanuela Alkona, Donię Alkon, Esterę Alkon i Ezriela Alkona (link do rodziny Alkonów).

Bursztynowie (jak mówili na Burnsteinów nie Żydzi) i Alkonowie należeli do najbardziej znanych rodzin w Białowieży - podali tak zarówno pani Wiera Gwaj i Bolesław Rychter z Białowieży, jak i Waldemar Monkiewicz w swojej książce poświęconej zagładzie Żydów w Białowieży.

Ezriel Alkon, który wyemigrował przed wojną prawdopodobnie do Palestyny, podał w świadectwach Yad Vashem, że Abraham Burnstein z żoną Beiłą  oraz Wiktor i Berta zginęli w Białowieży w latach 1942-43. Ezriel, będąc na emigracji, nie miał prawdopodobnie dokładnej wiedzy o procesie Zagłady białowieskich Żydów. (link do Zagłady). Z dokumentacji dotyczącej odzyskiwania majątku po Wiktorze Bursteinie wynika, że Wiktor w 1941 roku został wywieziony do getta w Prużanie, a stamtąd w 1943 roku do Auschwitz, gdzie został zamordowany. W opracowaniu Waldemara Monkiewicza nazwisko Bursztyn (bez imienia) pojawia się wśród osób, które zostały rozstrzelane  w miejscu zwanym Żwirownią, z datą 20 VIII 1941.

Źródła:

1. Testimony of Ezriel Alkon, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Informations from Wiera Gwaj and Bolesław Rychter from Stoczek; Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża, 2001, p.72;
3. Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie w Hajnówce i okolicy, Białystok 1982;
4. Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie w Białowieży, p. 27-28;
5. Death Books from Auschwitz Remnats, Reports, K.G.Saur, 1995;
6. The National Archive in Białystok, Sprawa Bursztejna Aleksandra o wprowadzenie w posiadanie [Aleksander Bursztejn’s estate recovery case] , Bielsk-Podl. C. 468/47, nr 1394;

Jakób (Yakow) (pisownia oryginalna) Cynamon urodził się w Warszawie w 1905 roku. Zamieszkał w Białowieży i miał sklep spożywczy i z artykułami gospodarstwa domowego. Ożenił się z Temą (Tamarą) Malecką równolatką, urodzoną w Białowieży, córką Eliezera Maleckiego i Cirel (link do Maleckich). Tema zajmowała się domem. Mieli dwoje dzieci - Lea Cynmon miała 5 lat, Gołda Cynamon 10 lat.

W okresie międzywojennym odnotowujemy też Jankiela Cynamona, który prowadził piwiarnię i skup drewna opałowego w dzielnicy Stoczek. Nie ma pewności czy Jakób i Jankiel są dwiema postaciami, czy chodzi o tę samą osobę, ponieważ Jankiel jest formą imienia Jakub. Jednak prowadzenie sklepu spożywczego z gospodarstwem domowym, piwiarni i skupu drewna przez jedną osobę wydawałoby się trudne, choć możliwe.

Rodzina Cynamonów była dość dobrze znana i jest pamiętana przez starych mieszkańców Białowieży.

W wykazie mienia opuszczonego sporządzanym po wojnie przez Urząd Likwidacyjny, nazwisko Cynamon widniej na ulicy Stoczek pod numerem 246 (dawny numer). Nazwisko Cynamon jest też na liście osób rozstrzelanych na Żwirowni w Białowieży (link) w dniu 10 VIII 1941 roku, którą stworzył Waldemar Monkiewicz w swojej książce. Niestety nie podano imienia. Avigail Michalowicz zgłosiła do Yad Vashem, że cała rodzina Cynamonów zginęła w 1942 roku w Białowieży, jednak nie jest to zgodne z historią Zagłady w Białowieży, jaką udało się ustalić (link do Zagłady). Osoba składająca świadectwa, mogła nie mieć dokładnej wiedzy, gdyż od 1939 roku przebywała na emigracji.

Źródła:

1. Testimony of Avigail Michałowicz, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Piotr Bajko, Encyklopedia Puszczy Białowieskiej, entry: “Traders and Contractors in mid-war Białowieża”;
3. Information from Wiera Gwaj, Bolesław Rychter, Nadzieja Rusko, Ignacy Miller and Mikołaj
4. Waszkiewicz from Stoczek, Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001, p. 72;
5. Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie w Hajnówce i okolicy [Hitlerite Crimes in Hajnówka and its surroundings], Białystok 1982;
6. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski 1946, teczka 33 [Index of bona vacantia in Bielsk Podlaski], Polish Archives in Bialystok;
7. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736 [Index of bona vacantia in Bielsk Podlaski], Polish Archives in Bialystok;
8. Testimony of Cyryl Szpakowicz, IPN Archive, District Commision for the Investigation of Hitlerite Crimes in Białystok, DS 296/68;

Aaron Feldbaum paszport ok 1900

Dzieje rodziny Feldbaumów znamy z wiedzy gromadzonej, spisywanej i opowiadanej przez Martina Zafmana, syna Racheli Feldbaum, która opuściła Białowieżę w 1921. W 2016 roku Katarzyna Winiarska nagrała wywiad z Martinem Zafmanem w USA, którego efektem jest film: "Pripeczik" (jid. "Przypiecek").

Aaron Joszua Feldbaum urodził się jako syn Zeldy i Szymona Feldbaumów w 1857 roku w Szereszewie. Dzieje rodziny Feldbaumów w Szereszewie sięgają połowy XVIII wieku. Dom brata Aarona - Nachmana stoi w Szereszewie do dziś. Krótko po urodzeniu Aarona rodzice zakontraktowali jego ślub z córką Belli i Zeva Smorgonów z Szereszewa - Judytą (Judith, Judis) Smorgon, która wtedy miała rok. Młodzi wzięli ślub w 1872 roku w wieku 15 (Aaron) i 16 (Judyta) lat.

Aaron marzył o zostaniu rabinem, ale trudno było połączyć rolę męża i studenta Jesziwy.

W 1875 roku Aaron i Judyta jako 18-19 latkowie zdecydowali się przeprowadzić do Białowieży, gdzie mieszkali przez 40 lat. Aaron został szewcem, a w wolnych chwilach dalej studiował Talmud. (Wiele lat później, na emigracji w Stanach Zjednoczonych utrzymywał się z żoną z nauczania chłopców Haftorah do bar micwy.) W czasie kiedy Feldbaumowie mieszkali w Białowieży (lata 70. XIX wieku - lata 20. XX wieku) w Białowieży żyło ok. 30 rodzin żydowskich czyli 150-200 osób. Dom Aarona i Judis stał na Stoczku, w dzielnicy w której mieszkało najwięcej Żydów i stoi do dziś. Aaron, człowiek głęboko religijny,  z czasem stał się ważną osobą w społeczności żydowskiej Białowieży. Spędził większość swojego życia prowadząc Żydów swojej społeczności poprzez nauczanie i modlitwę. Był inicjatorem budowy synagogi białowieskiej, która powstała prawdopodobnie przed 1910 rokiem. Mimo, że miał dużą rodzinę i sami żyli skromnie, zawsze opiekował się najbiedniejszymi. Jak wspomina jego córka Rachela, żona Aarona nigdy nie była pewna ile osób Aaron przyprowadzi na kolację szabasową, a dzieci wiedziały, że lepiej nie prosić wtedy o więcej jedzenia niż mama im dała.

Mieli 11 dzieci, z których dwoje zmarło w wieku około siedmiu lat, a jedno podczas porodu. Pozostałe ośmioro to:

• 

  Rodzina Pauliny Feldbaum: Sam Steinberg, Paulina, dzieci od lewej: Max i Morris ok 1920

  Paulina Feldbaum - urodzona w Białowieży w 1888 roku, jako druga z rodziny wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych do siostry Małki. Wyszła za mąż za Sama Steinberga, który pracował wtedy w sklepie produkującym kamizelki jako krawiec. Jego zarobki były skromne. Energiczna Paulina zachęciła go do otworzenia własnego biznesu. Pożyczyli pieniądze od rodziny i założyli sklep ze słodyczami na Court Street w Brooklyn. Urodziło im się dwóch synów: Max i Morris. Interes szedł im dobrze, więc choć daleko im było od bogactwa, zaoszczędzili trochę pieniędzy. Kuzyn Pauliny - Sam Verbert (syn siostry jej ojca Aarona Feldbauma) namówił ich na zainwestowanie w nieruchomości w Filadelfii, na czym mieli zbić fortunę. Paulina i Sam zaryzykowali, sprzedali sklep i przenieśli się do Filadelfii. Kuzyn zainwestował ich pieniądze w nieruchomości, które miały być złotym interesem, jednak okazały się całkowitą porażką. Paulina i Sam zostali w Filadelfii z dwójką dzieci zmuszeni znowu do szukania wsparcia u innych. Udało im się znowu założyć sklep ze słodyczami, jednak nie tak opłacalny jak ten pierwszy. Syn Pauliny Morris Steinberg został znanym lekarzem i ożenił się z Evelyn Sachs, słynną solistką operową występującą w Metropolitan Opera. Drugi syn - Max Steinberg ożenił się z Gertrudą Nemeroff i przeniósł do Kanady. Paulina Feldbaum zmarła w 1975 roku. 

•  Rina (Sora Reina) Feldbaum - druga najstarsza po Małce córka Aarona i Judyty Feldbaumów, urodzona w 1884 roku w Białowieży. Wyszła za mąż za Chaima Krugmana, który prowadził zakład naprawy zegarków i sprzedawał biżuterię w oszklonej werandzie domu Feldbaumów. Mieli troje dzieci urodzonych w Białowieży: Filipa (1907), Bejlę (Bellę) (1912) i Libę (Lilę) (1913). Rina wyemigrowała z Białowieży jako ostatnia z rodziny. Wszyscy członkowie rodziny, wyjeżdżając po kolei przekazywali swój dobytek Rinie. Czteropokojowy dom, w którym mieszkali wszyscy Feldbaumowie stał się jej wraz z całym wyposażeniem. Rina wybudowała też drugi dom na tym samym placu. W 1922 roku umiera mąż Riny, Chaim Krugman. W końcu, w 1929 roku w grudniu Rina wraz z 3 prawie dorosłych dzieci (Filip 22, Bejla 17, Liba 16 lat) i małymi bliźniakami decyduje się wyjechać z Białowieży. Nie uzyskawszy pozwolenia na wyjazd do Stanów Zjednoczonych osiedla się w Kanadzie. W czasie podróży statkiem umierają bliźnięta. W Kanadzie Rina mieszka najpierw w Halifax, potem w Montrealu. Umiera w 1959 roku.

• 

  Dzieci Małki Feldbaum i Chaima Schneidera; od lewej: William, Sol, Abraham; ok. 1910-1913

  Małka (Mildred) Feldbaum - była najstarsza z rodzeństwa. Urodziła się prawdopodobnie około 1878-1880 w Białowieży. Wyszła za mąż w 1898 or 1899 za Chaima Aarona Schneidera, który był oficerem armii rosyjskiej. W Białowieży w 1899 lub 1900 urodził się ich pierwszy syn Abraham (Abe) Schneider. Ponieważ rodzina bała się, że Chaim zostanie wysłany na front (w obliczu zbliżającej się wojny rosyjsko-japońskiej), Feldbaumowie uzbierali pieniądze na jego ucieczkę za granicę. Został wysłany do Warszawy, a stamtąd przemycony przez europejskie granice. Statkiem przedostał się przez Atlantyk do Ameryki. Był pierwszym z rodziny w Stanach Zjednoczonych, który utorował drogę następnym. Zamieszkał w Nowym Jorku.
  Chaim osamotniony w Ameryce pisał wiele listów do Małki prosząc ją by dołączyła do niego. Rodzina nie miała jednak dość pieniędzy żeby wysłać Małkę od razu.  Małka z Abrahamem dołącza do Chaima dopiero po roku (w połowie 1902). Chaim w tym oszczędzał pieniądze, pracując jako blacharz przy budowie wyjść pożarowych w budynkach. W Stanach w 1903 roku rodzi się im drugi syn - William Schneider. Małka i Chaim zamieszkali w Williamsburg na Brooklynie, w drugim największym skupisku Żydów w Nowym Jorku, jak wielu Żydów, którzy emigrowali w latach 1880. z małych rosyjskich i polskich sztetli do USA. Małka, mimo że z mężem i dziećmi, czuła się bardzo samotna w Ameryce i pisała do Riny, drugiej najstarszej siostry, by do niej dołączyła. Jednak Rina miała już dużą rodzinę i w rezultacie ona ostatnia wyemigrowała z Białowieży. Kolejny syn Małki i Chaima-  Sol urodził się w 1906 roku. Rok później w 1907 Małka umiera. Chaim żeni się powtórnie - z kobietą o imieniu Mindel.
  Dzieci Małki - Abe i Sol byli muzykami. Abe Schneider (jedyny syn urodzony w Białowieży) grał na skrzypcach i przez lata występował w najlepszych wodewilach na Broadwayu, w widowiskach Disney na Lodzie i show telewizyjnych. Abe żył przez lata w jednym związku z Betty, ale nigdy się nie ożenił. W późniejszym okresie życia pracował jako kurier dla firm sprzedających skrzypce na terenie całego kraju. Zmarł w 1992 roku.
  Sol Schneider też był muzykiem, grał na akordeonie pod pseudonimem artystycznym Sid Taylor. Ze względu na talent do wykonywania muzyki rosyjskiej występował często przed głowami państw i prezydentami Stanów Zjednoczonych. Ożenił się z Rebeccą Cohen.
  Willy Schneider pracował jako elektryk, był współzałożycielem Międzynarodowego Bractwa Robotników Elektryków (IBEW). Ożenił się Gertrudą Solkoff. 
  Jednym z prawnuków Małki Feldbaum jest Donald Messinger, który zainicjował poszukiwania genealogiczne rodziny. 
  
  Wspomnienia o rodzinie Małki i Chaima: https://www.feldbaumfamily.com/malka-chaim

• Welwel (Wiliam) 1882 - ?
  Welwel zmarł jako dziecko na szkarlatynę (scarlet fever)

• 

  Siostry Feldbaum, od lewej: Roza, Klara, Paulina, Anna, Rachela, 1940

   Roza (Rose) Feldbaum  - kolejna córka Aarona i Judyty, urodzona w Białowieży w 1886 roku. Kiedy okazało się że wyjazd Riny z dużą rodziną do Stanów nie jest łatwy, Małka zaczęła namawiać rodziców na wysłanie do niej Rozy. Roza jednak miała narzeczonego na miejscu i nie chciała wyjechać bez niego. Dopiero kiedy on wyemigrował do Ameryki zaczęła rozważać wyjazd. Narzeczony wysłał Rozie pieniądze na wyjazd, żeby do niego dołączyła. Jednak rodzice nie chcieli zgodzić się na wyjazd córki, w związku z trudną sytuacją finansową i dużą grupą młodszych dzieci na utrzymaniu. Roza, która była już nastolatką i pracowała jako krawcowa była potrzebna jako jeszcze jedna osoba zarabiająca pieniądze w domu. Zdecydowali więc wysłać do Małki młodszą siostrę - Paulinę. Kiedy Paulina zadomowiła się już w Stanach przekonała rodziców, żeby pozwolili Rozie wyjechać. Niestety po przyjeździe do Nowego Jorku okazało się, że ukochany Rozy założył już własną rodzinę. Roza wyszła więc za mąż za Abrahama Cohena, z którym miała syna Harrego (1912), który po latach zmienił nazwisko na Mescon i córkę Bellę Cohen (1915). Roza Feldbaum Cohen umarła w 1940 roku. 

•  Zelig (Selig) 1890-1894
  Zmarł jako czterolatek na błonicę (diphtheria)

• Herschel (Zwi) - urodzony w 1892 roku w Białowieży, najstarszy z braci, był szewcem.
  

  Herszel Feldbaum z żoną Emilią i synem Arturem, ok. 1921

  
  Kiedy zaistniała obawa, że zostanie wcielony do wojska, rodzina chciała przemycić go za granicę, jak zrobiła to z mężem córki Małki, i jak powszechnie wtedy czyniono. Jednak Herschel nie chciał opuszczać kraju w ten sposób. Obawiał się, że jeśli nie spodoba mu się w Stanach, nie będzie mógł wrócić. Zamiast więc uciec, sam wstąpił do rosyjskiej armii.
  Po trzech latach w wojsku, kiedy miał właśnie wracać do domu, wybuchła I wojna światowa. Zamiast wrócić do Białowieży, został wysłany na niemiecki front. Został pojmany przez Niemców i stał się jeńcem wojennym. Przetrzymywany w obozie jenieckim uzyskał zgodę na cotygodniowe spotkania z lokalną (niemiecką) społecznością żydowską w synagodze w pobliskim miasteczku. Powoli stał się częścią tej społeczności. Poznał tam swoją przyszłą żonę Emily Osterman, z którą miał potem dwoje dzieci - Artura i Ruth.
  Herschel do końca życia spotkał się tylko raz z rodzicami Aaronem i Judytą oraz najmłodszymi siostrami Rachelą i Klarą, w ich drodze przez Berlin na emigrację do Stanów Zjednoczonych w 1921 roku (opis poniżej).
  
  W 1925 roku, kiedy większość członków białowieskiej rodziny Feldbaumow była już w Stanach Zjednoczonych Hershel poważnie zachorował w związku z komplikacjami po przejściu zapalenia podczas pobytu w obozie jenieckim. Jego żona Emily napisała list do Feldbaumów w Nowym Jorku z prośbą o dofinansowanie jego wyjazdu do sanatorium. List pisany po niemiecku umiała na szczęście przeczytać Rachela Feldbaum, która podczas I wojny pracowała jako tłumaczka z rosyjskiego na niemiecki. Starsze rodzeństwo w Stanach odkładało co miesiąc pieniądze na leczenie brata, żeby wysyłać je Emily. Wszystko odbywało się w tajemnicy przed rodzicami Aaronem i Judytą, nie chciano bowiem martwić ich chorobą syna. Nawet najmłodsze siostry Klara i Rachel chciały dołożyć się do leczenia, jednak było to trudne, ponieważ wszystkie pieniądze, które zarabiały oddawały rodzicom. Poprosiły więc rodziców o pieniądze na kino, ale zamiast iść na film siedziały parę godzin w parku, a pieniądze wysłały Emily. Nie udało się jednak uratować Herschela, który zmarł w 1924 albo 1925 roku. Krótko po przyjściu listu zawiadamiającego o jego śmierci, Aaronowi śniła się śmierć syna. Głęboko zaniepokojony zapytał córkę Paulinę, czy nie ma wiadomości o Herschelu. Podczas kiedy Judyta nadal była utrzymywana w niewiedzy o śmierci syna, Aaron odmówił za niego kadysz w synagodze. Pewnego dnia na targu znajoma zapytała Judytę za kogo jej mąż odmawiał w synagodze kadysz. W ten sposób również Judyta dowiedziała się o śmierci syna.
  

  Samuel Feldbaum

• Samuel Feldbaum - urodził się w Białowieży w 1894. Był kuśnierzem. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych w 1915 roku jako nastolatek. Założył firmę futrzarską Sam Feldman & Company. Ożenił się z Anną Grodzieńską, również rosyjską emigrantką. Mieli troje dzieci: Williama Feldmana (ur.1918), Mildred (ur. 1920) i Harolda (ur. 1926).
  Wielu członków rodziny, którzy docierali na emigrację, zaczynali od pracy w firmie Sama. Artur Feldbaum (syn brata Herschela) dzięki temu, czego nauczył się u Sama założył potem własny sklep futrzarski pod nazwą "Hector Feldman i Greenberg". Jego siostry Rachela i Klara Feldbaum również, jak wielu innych członków rodziny, pracowały w firmie.
  Biznes futrzarski stał się biznesem rodzinnym na lata. Córka Sama Mildred wyszła mąż za Freddiego Goldina w 1941 roku, którego rodzina również od 1909 roku prowadziła firmę futrzarską pod nazwą A. Goldin & Co. Po śmierci Samuela w 1943 roku, młodzi małżonkowie połączyli firmy w jedną: Goldin and Feldman Company.

• Abraham Feldbaum - Urodził się i zmarł w 1986 roku w Białowieży, w ósmym dnia życia, w czasie przygotowań do ceremonii obrzezania, w czasie której nadaje się też dziecku imię (po ang. the bris). Tak opisują to potomkowie Judyty i Aarona we wspomnieniach:
  "Ósmego dnia po narodzinach dziewiątego dziecka, Judyta przygotowywała ceremonię obrzezania. Jedzenie było już gotowe, dom pachniał na przyjście gości. Kiedy Judyta poszła wyjąć dziecko z kołyski, okazało się, że jest martwe. Rozpacz była ogromna. Judyta nigdy nie zapomniała syna. W czasie pochówku nadano mu imię Abraham". (cyt. ze strony Feldbaumów)

• Rachela - urodziła się 15 maja 1898 roku w Białowieży, jako jedna z dwojga (obok Klary) najmłodszych dzieci. Rachela razem z dwa lata młodszą Klarą stały się podporą Judyty na stare lata. Rachela pamięta swoją starą już mamę, jak mówiła do 25-letniej Klary: "Moje dziecko, byłam przerażona jak się dowiedziałam, że jestem w ciąży z Tobą. Nie chciałam już więcej ciąży, to był wstyd - stara kobieta, z dorosłymi żonatymi dziećmi, z wnukami, jak znowu ma mieć dziecko?" Ale potem dodała: "Co ja bym bez Ciebie zrobiła?". W czasie I wojny Rachela pracowała jako tłumaczka z  niemieckiego.
  Rachela wyemigrowała z rodzicami i Klarą w 1921 roku dołączając do rodziny w Stanach Zjednoczonych. Rachele według dokumentów z Eillis Island, tak samo jak Klara miała szare oczy i blond włosy. Rachela, nie mając żadnego zawodu wtedy, zaczęła pracować w firmie swojego brata Samuela. Jak sama potem wspominała - podnosiła słuchawkę telefonu i mówiła "Dzień dobry, chwileczkę proszę" i wołała do telefonu Sama. Wkrótce Samowi udało się znaleźć pracę Racheli w sklepie pani Bell, która produkowała damskie sukienki na tym samym piętrze co Sam futra. Mimo że Rachela nie umiała szyć, przyjęła ją do pracy. Pomału Rachela nauczyła się wykańczać ubrania i awansowała do roli krawcowej, której rolą jest spięcie wykroju.
  Wyszła za mąż za Israela Zafmana urodzonego w 1901 roku w Szereszewie (korzenie jego rodziny w Szereszewie sięgają 1735 roku). Mieli dwoje dzieci - Judy Pulę Zafman urodzoną w 1930, która została nauczycielką i Martina Zafman (Moshe Zwi) urodzonego w 1933 roku.
  Wspomnienia Racheli, które spisał jej syn Martin stały się początkiem poszukiwań i pracy genealogicznej, którą poza Martinem podjęli potem też inni wnukowie Aarona i Judyty z Białowieży.
  Rachela zmarła w 1992 roku w Nowym Jorku, jako ostatnia z dzieci Aarona i Judyty. Jej opowieści stały się impulsem dla młodszego pokolenia do zebrania i spisania historii rodzinnej oraz do wyprawy do Białowieży i Szereszewa.

• Klara Feldbaum - urodzona w 1900 roku w Białowieży była najmłodszym dzieckiem Aarona i Judyty. Wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych razem z siostrą Rachelą i rodzicami Aaronem i Judytą w 1921 roku. Na miejscu pracowała najpierw u brata Sama w jego firmie futrzarskiej. Potem dostała pracę krawcowej w fabryce jedwabnej bielizny. Zmarła w 1971 roku. 

Po urodzeniu i wychowaniu gromady dzieci oraz wysłaniu większości z nich na emigrację do Stanów Zjednoczonych, w maju 1921 roku Aaron i Judyta również zdecydowali się na wyjazd z najmłodszymi córkami Klara i Rachelą do Ameryki. Choć była to trudna decyzja dla nich zostawić społeczność, której byli tak istotną częścią, żyli w ciągłym strachu o bezpieczeństwo swoich najmłodszych córek. Jak wspominała Rachela w tym czasie było wiele przypadków gwałtów na młodych dziewczynach dokonywanych przez Kozaków (należących do rosyjskiego wojska). Rachela pamiętała ten strach, choć z perspektywy lat umiała z niego też się śmiać. Jednego szabatowego wieczoru, kiedy dziewięcioletnia Klara i jedenastoletnia Rachela zostały same w domu, ponieważ rodzice poszli do synagogi, dziewczynki usłyszały dziwne pukanie do drzwi. Rachela wiedziała, że rodzice mają klucz, spojrzała przez okno i zobaczyła dwóch umundurowanych Kozaków. Przerażona Rachela krzyknęła grubym głosem "odejdźcie, mamy tyfus i jesteśmy pod obserwacją lekarską" i kozacy błyskawicznie uciekli. Tyfus był wtedy powszechną, bardzo zakaźną i śmiertelną chorobą.

Społeczność żydowska Białowieży żegnała z żalem Aarona Feldbauma. Wyrazem poważania, jakim dzielono Aarona był list pożegnalny podpisany przez najważniejsze rodziny żydowskie tego czasu, w którym mieszkańcy dziękują Aaronowi za jego służbę i przewodnictwo. Aaron wynajął osobę, która zorganizowała podróż jego rodziny do Stanów. Wraz z innymi imigrantami najpierw pojechali do Warszawy, a potem pociągiem do Berlina, gdzie Aaron chciał spotkać się z synem Herschlem, którego nie widział 7 lat oraz poznać jego żonę Emily i dzieci. Aaron miał nadzieję, że wspólnie spędzą rozpoczynające się święto Paschy. Niestety pociąg spóźnił się i Herschel, który czekał na dworcu, wrócił do domu. Wrócił jednak następnego dnia i znalazł ojca z matką i dwójką najmłodszych sióstr. Herschel rozpaczliwie namawiał ich do zrezygnowania z wyjazdu do Stanów i pozostania z nim w Niemczech. Zabrał ich do sądu starając się uzyskać zgodę na ich pobyt, jednak próba zakończyła się niepowodzeniem. Przewodnik grupy imigrantów, z którą rodzina Aarona przybyła do Berlina, ostrzegł Aarona, że jeśli wyjadą do Ameryki w tym momencie,  później mogą już nigdy nie mieć okazji. Przestraszeni, po dramatycznym pożegnaniu z Herschlem, opuścili Berlin z grupą imigrantów jadącą do Holandii. W pamięci został im obraz płaczącego Herschla biegnącego za pociągiem, o którym wiedzieli, że już nigdy go nie zobaczą.

Rodzina spędziła dwa tygodnie na kwarantannie w Holandii, ponieważ dużo dzieci spośród emigrantów miało wszy. W końcu statkiem z Rotterdamu grupa przepłynęła do Liverpoolu, gdzie zajęła się nimi lokalna organizacja HIAS (Hebrew Immigration Aid Society - Towarzystwo Pomocy Żydowskim Imigrantom). Minęło parę tygodni, zanim w maju 1921 roku wsiedli na statek Linii Cunard "Carmania", który zabrał ich do Ameryki. Płynęli na dolnym pokładzie, z innymi imigrantami, którzy jak oni mieli cały swój dobytek w kilku walizkach. Pasażerowie z górnych pokładów podróżujący w zacznie większym luksusie gapili się na Rachelę i Klarę, które ściskały razem jedną drewnianą walizkę.

Rejs trwał dwa tygodnie. Rachela prowadziła dziennik, w którym po rosyjsku opisywała całą podróż z Białowieży. Jednak mężczyzna, odpowiedzialny za ich grupę kazał jej wyrzucić dziennik za burtę argumentując, że Amerykanie pomyślą, że jest komunistką i nie wpuszczą jej do kraju. 

Kiedy statek dopłynął do Ellis Island, rodzeństwo Racheli i Klary - Samuel, Roza i Paulina wynajęli łódź i popłynęli witać rodzinę. Ponieważ Feldbaumowie byli na najniższym z pokładów, byli w stanie wyciągnąć ręce przez iluminatory, tak żeby się dotknąć. Następnego dnia Samowi udało się zdobyć pozwolenie na wejście na pokład i przywitanie z rodziną. Jednak pojawił się problem, kiedy chciał wrócić, ponieważ wzięto go za imigranta. Udało mu się jednak udowodnić, że jest w Stanach legalnie od dawna, pokazując wizytówkę swojej firmy działającej w Siódmej Alei. Z dokumentów z Ellis Island dowiadujemy się, że Aaron i Judyta byli siwi i mieli brązowe oczy, za to obie córki Rachela i Klara miały oczy szare i jasne włosy. Poza Judytą wszyscy potrafili czytać i pisać po żydowsku.

Podróż dobiegła końca. Aaron i Judyta dołączyli do społeczności rosyjskich Żydów osiadłych w Nowym Jorku.

Wiele lat Aaron i Judyta mieszkali z córką Rozą Feldbaum i jej rodziną.

Aaron codziennie chodził do synagogi na Brooklynie.

Od lewej: Judyta Smorgon Feldbaum, Klara Feldbaum, Rachela Feldbaum, Aaron Joshua Feldbaum, 1921

Kiedy Judyta miała około 50 lat była śmiertelnie chora z powodu dwukrotnego zapalenia płuc. Lekarze się poddali i uważali, że umrze przed świtem. Wśród Żydów był zwyczaj nadawania śmiertelnie chorym osobom nowego imienia, żeby zmylić Anioła Śmierci. Judyta dostałą nowe imię Lea (Leah) a Aaron całą noc próbował różnych metod, żeby uratować Judytę. Ku zdumieniu lekarzy  jego techniki podziałały i Judyta wyzdrowiała, a lekarze - jak wspomina Martin Zafman, przejęli od Aarona część  technik, których zaczęli używać wobec śmiertelnie chorych.

Judyta umarła 7 sierpnia 1929 roku w wieku 73 lat. Aaron umarł  w wieku 83 lat jedenaście lat później, 5 kwietnia 1940 w piątek po powrocie z synagogi, w której odbywała się ceremonia kiduszu przed mającym się odbyć w niedzielę ślubem wnuka Aarona - Wiliama Feldmana z Matyldą Goldstein. Po pogrzebie Aarona w niedzielę rano, goście od razu udali się na wesele.

Martin Zafman, wnuk Aarona i Judyty, syn Racheli w 1999 roku zapisał wspomnienie Howarda Mescona (syna Rozy Feldbaum), który mieszkał z dziadkami o babci Judycie. Howard pamięta, że Judyta "była bardzo cichą i nieśmiałą osobą, ale bardzo kochającą. Nie pamiętam, żeby kiedykolwiek się na kogoś zezłościła. Zajmowała się domem i, tak jak to było w starych tradycyjnych żydowskich domach, dbaniem o ojca, co nie było w tym przypadku trudne, ponieważ dziadek Aaron był bardzo ciepłą i kochającą osobą."  

Aaron Feldbaum

Zdjęcie Aarona Feldbauma studiującego Talmud w synagodze (zdjęcie obok) zrobione przez fotografa WPA podczas Wielkiego Kryzysu wisi w Muzeum Historycznym Nowego Jorku (The New York Historical Museum) i przez dziesięciolecia było używane przez Hallmark Card Company na kartkach pocztowych wysyłanych z okazji święta Paschy. Pojawiło się też na pierwszej stronie Pictorial History of the Jewish People. Rodzina nie wiedziała o tym przez 40 lat. Dopiero na początku lat 70. jeden z dalszych krewnych odkrył ten fakt, a córki Aarona - Paulina, Klara i Rachela potwierdziły, że na zdjęciu jest ich ojciec.  Zamówiono też obraz olejny na podstawie zdjęcia, którego kopię otrzymały wszystkie żyjące dzieci oraz wnukowie Aarona.

Cała gałąź rodziny Feldbaumów z Szereszewa zginęła w czasie Zagłady oprócz Laibela Feldbauma, syna Nachmana (brata Aarona), który przeżył Auschwitz i po wojnie dołączył do rodziny w Ameryce. Linia jego potomków jednak nie przetrwała.

Aaron Feldbaum - czwarty od prawej, zdjęcie prawdopodobnie w Szereszewie.

Obecnie, żyje ponad 250 potomków Aarona i Judyty Feldbaumów z Białowieży urodzonych w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.

Dawny dom rodziny Feldbaumów w Białowieży, widok współczesny.

Parę osób z rodziny Feldbaumów, przede wszystkim Martin Zafman (syn Racheli) i David Feldman w latach 90. odbyli podróż do Białowieży, Szereszewa, Prużany i Grodna poszukując informacji o swoje rodzinie. Udało im się odnaleźć zarówno dom rodzinny Feldbaumów w Szereszewie (gdzie Aaron się urodził i skąd przeprowadził się do Białowieży)oraz dom rodzinny w Białowieży, który stoi do dziś. W tym domu przed wojną mieszkała Necha Lerenkind, dobrze pamiętana ze względu na prowadzoną przez siebie gospodę 

Leibel (Lejb) Feldbaum - Ocalony z Zagłady

W Białowieży mieszkał też z żoną Methel i dziećmi Leibel Feldbaum urodzony w 1907 r. w Szereszewie syn Cyny (Tziny) i Nachmana Feldbauma, bratanek Aarona. Leibel był mechanikiem i prowadził razem ze wspólnikiem (nie znamy jego nazwiska) firmę transportową, która świetnie prosperowała. Z książki Moishe Kantorowicza, sąsiada szereszewskiej rodziny Feldbaumów, wiemy nawet jak Leibel wyglądał: "Był dobrze zbudowanym, szerokim w ramionach mężczyzną koło trzydziestki, z dużym, jak na swój wiek, doświadczeniem". Z książki Kantorowicza wiadomo też, że odwiedzał rodziców w Szereszewie co parę tygodni. Autor opisuje też sytuację z 1 września 1939 roku, kiedy Leibel przyjechał do Szereszewa zawiadomić rodzinę o wybuchu wojny: "W piątek 1 września 1939 świeciło piękne słońce. Wszyscy szli do pracy, czy wykonywali swoją robotę, ale wszędzie był widoczny brak entuzjazmu. Mężczyźni powołani do wojska byli w drodze na stację kolejową. Jestem pewien, że ich kobiety nie spały tej nocy a teraz siedziały w domu zapłakane. Mój ojciec poszedł otworzyć sklep jak zwykle o ósmej. Mama z siostrą Szewą były zajęte w kuchni. Było zbyt wcześnie na odwiedziny u kolegów, więc wyszedłem na podwórze. Kilka minut później zobaczyłem syna naszych sąsiadów, Lejba Feldbauma podjeżdżającego na rowerze pod dom rodziców. Było to zaskakujące.(...) Leibel odwiedzał swoich rodziców co parę tygodni, ale nie miał w zwyczaju przyjeżdżać rowerem, skoro mógł przyjechać jednym ze swoich samochodów. Wszedłem do domu powiedzieć o tym mamie, która też nieco się zdziwiła. Nie czekaliśmy długo na wyjaśnienie. Za kilka minut wbiegł nasz sąsiad, ojciec Lejba i cichym głosem spytał czy niema w domu nikogo obcego. Kiedy upewnił się że nie, powiedział nam, że jego syn przywiózł wiadomość, że Białowieża została rano zbombardowana. Kiedy Leibel chciał wziąć jeden ze swoich samochodów żeby pojechać do Szereszewa, policja mu zabroniła. Był  rozkaz konfiskaty wszystkich pojazdów na rzecz wojska, dlatego przyjechał na rowerze."

Poza Lejbem, cała szereszewska rodzina Feldbaumów zginęła podczas Zagłady. Żona Methel i dzieci Lejba zginęli zakopani żywcem w czasie marszu na stację kolejową, skąd mieli odjechać do Auschwitz. Leibel (wraz z siostrą Sarą) wyruszył transportem do Auschwitz 31 stycznia 1943 roku, dotarł na miejsce 2 lutego 1943. Lejbel spędził w Auschwitz 2 lata i przeżył. Wyjechał do Stanów Zjednoczonych do brata Aarona Feldbauma. Założył drugą rodzinę - poślubił Mary i miał z nią córkę Tinę (być może Tzinę, imię po matce), ale też ich stracił (nie znamy szczegółów). Jak wspomina rodzina białowieska - wszyscy pamiętają Lejba jako bardzo ciepłą i opiekuńczą osobę, mimo że miał za sobą śmierć rodziców, żony i dzieci z rąk Nazistów, doświadczenie Auschwitz i utratę nowej żony i dziecka w USA.

 Wywiady z Martinem Zafmanem zrealizowano w ramach projektu "Ocalony z Białowieży" finansowanego ze środków Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce oraz Fundacji Edukacyjnej Jacka Kuronia.

Źródła:

1. Strona internetowa rodziny Feldbaumów, The Feldbaum Family Chronicles: https://www.feldbaumfamily.com/
   
2. Relacja z wyprawy potomków Feldbaumów do Białowieży, Szereszewa i Grodna:  http://www.jewishgen.org/belarus/newsletter/ShereshevTrip.htm
3. Informacje od potomków rodziny Feldbaumów - Martina Zafmana (syna Racheli Feldbaum) i Davida Feldmana: wywiady Katarzyny Winiarskiej z dn. 12-13 listopada 2016 oraz listy do Katarzyny Winiarskiej z dn. 6. 11.2015, 15.11.2015,  1-2 04.2016
4. List pożegnalny od społeczności białowieskiej dla Aarona Feldbauma z 1921 roku
5. Moishe Kantorowicz, My mother's bequest: from Shershev to Auschwitz to Newfoundland, 2004, s.173-174;

Ellis Island – wyspa w porcie miasta Nowy Jork, na której w latach 1892–1924 działało główne centrum przyjmowania imigrantów przybywających z Europy do Stanów Zjednoczonych. Przez cały okres jej działania, do chwili ostatecznego zamknięcia w 1954 roku, stacja przyjęła około 12 milionów imigrantów. Na stronie Muzeum Ellis Island można wyszukiwać emigrantów przybyłych do USA: http://www.libertyellisfoundation.org/passenger

WPA (Works Projects Administration)  - Zarząd Projektów Robót Publicznych - agencja powołana w 1935 roku przez Kongres amerykański do zwalczania skutków wielkiego kryzysu w Stanach Zjednoczonych w ramach projektu "Nowy Ład". Celem WPA  było zatrudnianie bezrobotnych do robót publicznych (budowy dróg, mostów, parków, szkół). Jednocześnie rząd uruchomił ogromny projekt fotograficzny - zadaniem dziesiątków fotografów, którzy wyruszyli w teren była dokumentacja efektów wielkiego kryzysu gospodarczego.

Goldberg Szaja urodzony w Popielewie w 1901 roku (wg relacji siostry, Sary Bumel) lub w 1907 (wg relacji Józefa Voleńskiego, kuzyna żony) był synem Bati i Szabtaja. Ożenił się z urodzoną w Bielsku Podlaskim Chaną Woleńską (wg Sary Bumel) lub Szteinberg (wg Józefa Voleńskiego) (link do rodziny Sztejnbergów) i zamieszkali w Białowieży. Szaja był kupcem i właścicielem sklepu spożywczego (wg dokumentów Yad Vashem) oraz właścicielem piwiarni na Stoczku (wg Encyklopedii Puszczy Białowieskiej) a Chana zajmowała się domem i dwójką dzieci - Rywką i Szabtajem. Nie ma jasności w jakim wieku były dzieci i kiedy zginęły. Według Sary Bumel, siostry Chany- Szabtaj 16 lat i Rywka 14 z datami śmierci 1941 i 1942, a według Józefa Voleńskiego Szabtaj 9 i Rywka 7.

Według świadectw w Yad Vasehm zarówno Szaja, jak i Chają zginęli w Białowieży w 1941 roku. Jednak Szaja Goldberg występuje też w dokumentach z Auschwitz z numerem więźniarskim: 97932.

Na liście osób zamordowanych w Auschwitz występuje też Rywa Goldberg z Białowieży, urodzona 4.10.1924 roku, córka Szaji i Rinki Schoenberg, mieszkająca w czasie wojny w Prużanie (w getcie). Została zamordowana 1 III 1943 w Auschwitz.

Nie wiadomo, czy była spokrewniona z rodziną Goldbergów opisaną wyżej, czy też jest to jeszcze jedna wersja danych tej samej Rywy - występuje zbieżność imienia ojca i podobne brzmienie nazwiska matki, ale miałaby 19 lat (a nie 7 czy 14).

Wiadomo również ze świadectwa w Yad Vashem, że jedna z sióstr Szaji, urodzona w Popielewie w 1908 roku, gdzie mieszkała, miała też na imię Rywka i zginęła w Auschwitz w 1943 roku jako 35-latka. Data urodzenia nie jest pewna, ponieważ zgłaszająca napisała jednocześnie, że w dniu śmierci Rywka miała 48 lat.

W Auschwitz zginął też brat Szaji -mieszkający w Szereszewie kupiec drzewa Benjamin wraz z całą rodziną ( w tym 3 dzieci) oraz mieszkający w Prużanie brat Mowsza, kucharz, z rodziną (2 dzieci). Na Majdanku wraz z 2 dzieci zginęła kolejna siostra - Szyfra ur. 1906 i mieszkająca w Świsłoczy.

Druga siostra Szaji, Sara Bumel, która zgłosiła jego rodzinę oraz swoją siostrę Rywkę do Yad Vashem, przeżyła Zagładę.

Źródła:

1. Testimony of Józef Voleński and Sara Bumel, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Death Books from Auschwitz, Auschwitz Surgery Books;
3. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Traders and contractors in mid-war Białowieża;
4. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1928, Warsaw;
5. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1926/27, Warsaw;
6. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1930, Warsaw;

Najstarszym znanym nam Żydem z rodziny Halperinów z Białowieży jest rabin Jakow Meyer Halperin, który, jak wynika z Księgi Pamięci Sokółki, był teściem znanego powszechnie rabina Jossele z Zabłudowa. Z Księgi wynika, że Jakow Meyer Halperin był rabinem w Białowieży, w czasie kiedy Jossele był rabinem w Sokółce, a więc przed 1856 rokiem. Z kolei z tekstu o Jałówce w Pinkas HaKehillot (Poland, Volume 8, published by Yad Vashem) wynika że Jakow Meir Halperin był też rabinem w Jałówce przed 1904 rokiem, a potem przeniósł się do Woronowa (obecnie Białoruś, obwód grodzieński). Było częstą praktyką, że mniejsze społeczności żydowskie miały rabinów dojeżdżających z innych miejscowości. W ten sposób jedna osoba mogła pełnić funkcję rabina dla kilku społeczności na raz lub po kolei. W Białowieży nazwisko Halperin jest notowane również w kolejnych latach XIX i XX wieku, co sugeruje, że Jakow Meyer mógł mieszkać w Białowieży przynajmniej przez pewien czas, na tyle długo, by osiadła tam jego rodzina.

Następnym znanym Halperinem jest Jeszua (po rosyjsku Owsiej) Halperin, syn Łazara Halperina, urodzony w 1857 roku w Grodnie, który potem przeniósł się do Białowieży, gdzie mieszkał do śmierci. Był właścicielem sortowni drewna, zajmował się ścinaniem, składaniem i wysyłką drzewa. Ożenił się z Idą (Itką) Borysowną Kleszczelską, urodzoną z 1866 roku w Bielsku, gospodynią domową. Itka Galpern wymieniona jest w Księdze adresowej Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z 1926-27 i 1928 roku jako właścicielka sklepu z galanterią w Białowieży. W Dziennika Urzędowym Białostockim z 1927 roku jest z kolei informacja, że Itka Galpern z Białowieży, właścicielka sklepu tytoniowego, jest zobowiązana do sprzedaży blankietów kolejowych (listów przewozowych).

Oboje byli wierni tradycjom żydowskim. Jak podaje Tatiana Halperin, jedna z wnuczek, Jeszua umarł w 1930 roku, a Ida w 1932. Mieli 8 dzieci, ich imiona to: Szejna (potem Jaffa), Chaja, Abram, Lazar, Cila, Gersz, Josi (Józef), Szaj(l)a:

1. 

   Szejna (Jaffa) Halperin - urodziła się w 1904 roku w Białowieży, jako najmłodsza spośród rodzeństwa. Po szkole powszechnej w Białowieży, uczyła się w Białymstoku, gdzie mieszkało dużo ciotek i wujków. Należała do jednej z organizacji syjonistycznych i w 1926 lub 1929 roku wyemigrowała do Izraela (wtedy Palestyny) razem z siostrą Chają. Początkowo trafiły do kibucu Merchawja, gdzie była ich ciotka z Białegostoku Sara i wuj Naftali Zelkindowie. Potem Szejna, która zmienia imię na Jaffa, pracowała w szpitalu w Ein Harod. W 1933 Szejna wyszła za mąż za Jakuba (Jakowa) Kartzinela z Kobrynia (ur. 1902), który przybył do Izraela w 1920 roku i w 1927 wziął udział w zakładaniu nowego moszawu zwanego Kfar Jehoszua,

   

   położonego w Samorządzie Regionu Emek Jizre’el, w Dystrykcie Północnym. Przed ślubem z Jakubem, Szejna pojechała do Białowieży odwiedzić rodzinę, co uwieczniono wspólnym zdjęciem. Po ślubie Szejna dołączyła do Jakuba w Kfar Yehoshua, gdzie dalej razem pracowali nad stworzeniem nowej osady. Po kilku latach życia w trudnych warunkach w małej drewnianej szopie, zbudowali dom, w którym razem z rodziną mieszkali aż do końca swojego życia. Szejna zmarła w październiku 1967 roku, a jej mąż Jakub w marcu 1982. Szejna pochowana jest na cmentarzu w Kfar Jehoszua.

   

Szejna Halperin i Jakub Kartzinel mieli 3 dzieci: Dworę (ur. 1934), Jael (ur. 1936) i  Joszuę, który dostał imię po dziadku z Białowieży (ur.1943).

Dwora wyszła za mąż za Ami Lev Tov, który również był synem założycieli moszawu Kfar Yehoshua. Zbudowali własny dom w gospodarstwie rodziców Amiego i mają trzy córki: Tamar (ur. 1957), Anat (ur. 1959) i Hadas (ur. 1964). Ami, mąż Dwory, zginął w czerwcu 1967 roku w Wojnie Sześciodniowej jako oficer armii izraelskiej, walcząc przeciwko syryjskiemu wojsku. Dwora nadal mieszka w tym samym domu w moszawie, ma 10 wnucząt.

Druga córka Szejny, Jael poślubiła Ejtana Peera z moszawu Kfar Azar. Wspólnie wzięli udział w zakładaniu nowego moszawu - Lakish. Mają dwie córki: Vered (ur. 1958) i Hadas (ur. 1960) oraz syna Amira (ur. 1964). Nadal mieszkają w Lakisz i mają czworo wnucząt.

Syn Szejny, Joszua poślubił Szoszanę, z którą miał córkę Gallię (ur. 1970) i syna Amiego (ur. 1972). Jeszua zginął w październiku 1973 roku w Wojnie Jom Kippur jako żołnierz izraelskiej armii walczącej przeciwko armii syryjskiej. Jego żona Szoszana mieszka w rodzinnym domu zbudowanym przez Szejnę i Jakowa w Kfar Yehoshua i ma siedmioro wnucząt.

Szejna przyjaźniła się z Awigajil Michalowicz z domu Reines z Białowieży, która przyjechała do Palestyny w 1939 roku i mieszkała w kibucu Jagur. Całe życie w Izraelu utrzymywały ze sobą kontakt.

2. Chaja Halperin - urodziła się w Białowieży. W 1926 lub 1929 roku razem z młodszą siostrą Szejną wyemigrowała do Izraela. Zamieszkała w miejscu zwanym Nahlat Yehuda, gdzie również pracowała. Chaja nie założyła swojej rodziny. Rok po ślubie Szejny, w 1934 roku Chaja dołączyła do jej rodziny w moszawie Kfar Yehoszua, żeby pomóc przy nowonarodzonej córeczce Szejny, Dworze. Mieszkała z nimi aż do śmierci w 1975 roku. Pochowana jest na cmentarzu w Kfar Jehoszua.

3. Abram Halperin - urodził się w Białowieży. Był mechanikiem, ożenił się z Diną Sawczycką z Białowieży. Mieli 4 dzieci, które w 1941 miały: Eliahu 10 lat, Jakub 14 lat, Józef 18 lat, Szaszna 20 lat. Abram w 1939 roku, po wcieleniu Białowieży  do ZSRR, odwiedził (wcześniej było to niemożliwe) brata Lazara od lat mieszkającego w Kijowie. Lazar wspominał, że Abram powiedział mu wtedy, że mieszka w Baranowiczach i twierdził, że Abram zginął na froncie. Siostra Abrama i Lazara - Szejna (Jaffa), składając po wojnie świadectwo śmierci Abrama do Yad Vashem napisała jednak,  że Abram mieszkał na stałe w Białowieży i tam też przebywał z całą rodziną podczas wojny oraz że cała jego rodzina zginęła podczas Zagłady. Zamieszkanie w Białowieży potwierdzał też dokument z 1946 roku zawierający ewidencję nieruchomości opuszczonych w Białowieży, w którym pod numerem Stoczek 177 w Białowieży znajduje się nazwisko Galpern Abram, a dom wyceniono na 3412 zł.

4. 

   Lazar Halperin, urodził się 23. grudnia 1892 roku w Białowieży. Już jako starszy człowiek opowiadał rodzinie historię swojego spotkania z żubrem. Tak opisuje to jego wnuczka, Mila Malitz: "Kiedy dziadek był małym chłopcem, bawiąc się w lesie, natknął się na żubra. Dziadek wspiął się na drzewo i parę godzin przesiedział na nim, czekając, aż żubr sobie pójdzie, ale uparty żubr stał i stał dłuższy czas pod drzewem". W latach 1913–1914 Lazar pracował jako zarządca w biurze związanym z przemysłem drzewnym, w latach 1915–1918 jako mechanik w tartaku w Białowieży. W 1917 lub 1918 wyjechał z Białowieży do Białegostoku, gdzie uczęszczał do gimnazjum, które z sukcesem skończył. Następnie wyjechał na Ukrainę do miasta Wałki w obwodzie charkowskim (55 km od Charkowa), gdzie pracował w aptece jako asystent farmaceuty. W Wałkach ożenił się Hawą (Ewą) Witelis Fiszelewną. Tam też w 1925  urodziła się ich córka Tatiana Halperin (żyje do dziś w Izraelu). W 1925 roku Lazar wraz z rodziną przeniósł się do Kijowa. Pracował w aptece jako sprzedawca leków. W 1938 r. podjął studia na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu w Odessie, a po ich ukończeniu otrzymał tytuł farmaceuty. Pracował jako kierownik apteki w Kijowie. Jego żona Hawa Witelis  Fiszelewna pracowała z kolei w Kijowie jako lekarz stomatolog (była absolwentką Ukraińskiego Instytutu Stomatologicznego). Jak pisze wnuczka Lazara, Mila Malitz: "dziadek nie mógł odwiedzać najbliższych w Białowieży. Od razu zostałby bowiem potraktowany jako „wróg ludu", skoro miał rodzinę w Polsce. Za Stalina to było oczywiste." Wraz w wybuchem II wojny światowej Lazar został wcielony do wojska, służbę odbywał w szpitalu polowym. Jego żona Hawa wraz 14-letnią córką Tatianą zostały ewakuowane do Kazachstanu, do miasta Ałma-Ata, gdzie Tatiana, idąc w ślady rodziców, rozpoczęła naukę w Instytucie Medycznym. Po wojnie Lazar dostał skierowanie do pracy do miasta Winnica na

   

   Ukrainie, gdzie od 1944 r. był kierownikiem apteki szpitala kolejowego. Dom Lazara i Hawy w Kijowie został zbombardowany przez faszystów, dlatego zdecydowali się na mieszkanie w Winnicy. Córka Tatiana ukończyła tam Instytut Medyczny i pracowała jako lekarz neuropatolog. Hawa nadal pracowała jako stomatolog. W 1955 r. Tatiana Halperin wyszła za mąż za Dawida Samojłowicza Malic (który wykładał filozofię w Instytucie Pedagogicznym jako absolwent MGU – Uniwersytetu Moskiewskiego) i rok później w 1956 urodziła córkę Ludmiłę Dawidowną Malic (Milę Malitz). Dawid, który walczył w czasie wojny, został inwalidą wojennym 2. grupy z powodu kuli w czaszce, którą wyjęto dopiero po jego śmierci. Zmarł wcześnie - w 1958 r. W 1962 roku Lazar doznał wylewu, po którym był sparaliżowany, i Hawa była zmuszona do przejścia na emeryturę, żeby móc się nim opiekować. Lazar Halperin zmarł w czerwcu 1968 roku, jego żona Hawa w kwietniu 1979 r. W 2000 roku Ludmiła Malitz przekonała mamę Tatianę i wyjechały do Izraela razem z córkami Ludmiły, gdzie mieszkają razem do dziś.

5. Cyla Halperin, urodzona w Białowieży, była najstarsza z rodzeństwa. Mieszkała z rodzicami w

   

   Białowieży. Nie miała rodziny. Zginęła w czasie Zagłady.

6. Gerszon (Gersz) Halperin urodzony w Białowieży, być może zginął na froncie, tak w ankiecie urzędowej napisał kiedyś jego brat Lazar. Z kolei córka Lazara, Tatiana Halperin pamięta, że Lazar wspominał, że Gersz umarł przed wojną.
7. Szaj(l)a Halperin - urodził się w Białowieży. Według opowieści Tatiany Halperin, bratanicy, Szajla przed wojną wyjechał do Australii i po wojnie pisał listy do Lazara i wysyłał zaproszenia. Kontakt się urwał i nic nie wiadomo o jego losach. W rodzinnych archiwach pozostało jego zdjęcie jako małego chłopca w płaszczyku stojącego przed domem na krześle razem z drewnianym konikiem na kółkach i za dużą czapką w ręku.
8. Josi (Józef) Halperin - urodził się w Białowieży. Nic więcej o nim nie wiadomo.

Udało się nawiązać kontakt z żyjącymi w Izraelu potomkami białowieskich Halperinów: potomkami Lazara - córką Tatianą Halperin Malitz i wnuczką Milą Malitz oraz potomkami Szejny - córką Dworą Lev Tov i wnuczką Tamarą Lev Tov oraz drugą córką - Jael Peer i wnuczką Veered Peer, które w marcu 2016 odwiedziły Białowieżę. W maju 20018 roku Katarzyna Winiarska odwiedziła Dworę i Jael i nagrała z nimi wywiady zamieszczone poniżej.

Wywiad z Jael Peer

Wywiad z Dworą Lev-Tov

Źródła:

1. Memorial Book of Sokolka, Translation of Sefer Sokolka, Published by: Encyclopedia of Jewish Diaspora, Jerusalem, 1968: http://www.jewishgen.org/Yizkor/sokolka/Sok055.html
2. Pinkas HaKehillot (Poland, Volume 8, published by Yad Vashem), entry: Jałówka;
3. Memories and documents of Tatiana Halperin gathered by Mila Malitz, letters to Katarzyna Winiarska from the days of 3 II, 3 III, 6 III 2016;
4. Memories of Dvora Lev-Tov gathered by Tamara Paz, letters to Katarzyna Winiarska from the day 5 II 2016;
5. Memories of Yael Peer, interview by Katarzyna Winiarska, Białowieża, 23 III 2016;
6. Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego 1927.01.01 R.7 nr 1 [The Official Gazette of the Białostockie Voivodeship];
7. Testimony of Yaffa Kartzinel Halperin, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
8. Wykaz mienia porzuconego i opuszczonego (nieruchomości), o charakterze mieszkalnym i innym, które w myśl okólnika Głównego Urzędu TZP z dnia 2 stycznia 1946 r.L.Dz. 11682-IV.118/46 mają być przekazane w zarząd Zarządowi Gminnemu w Białowieży [Index of bona vacantia to be given under the administration of the District Bureau of Białowieża], Polish Archives in Bialystok;
9. Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. [Property and mortgage evidence in Białystok, Bielsk Podlaski and Sokółka]. Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946; Polish Archives in Bialystok;
10. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1928, Warsaw;
11. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1926/27 Warsaw;
12. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1930, Warsaw;
    

Koppel Kahana, urodzony prawdopodobnie w Ejszyszkach lub Kupiszkach, został rabinem w Białowieży. (link do rabinów) Nie wiemy od kiedy mieszkał w Białowieży, ale na pewno w latach 30. , z żoną Soszą Kahana z domu Szmojsz ur. ok. 1906 roku w Kobryniu w rodzinie, w której silna była tradycja rabinacka. Zarówno jej ojciec Mikhael Szmojsz, jak i starszy brat Szmul byli rabinami w Kobryniu. Brat ojca, Noah był rabinem w Wołczynie k/Brześcia. Siostra Soszy, Chaja była żoną innego rabina w Kobryniu. Ojciec Soszy oraz matka Sara, a także inni członkowie rodziny Szmojszów zginęli w Zagładzie w Kobryniu. Sosza, która spędziła wojnę w Białowieży bez męża, również zginęła z Zagładzie. 

Źródła:

1. Testimony of Zalman Shemesz (Szmojsz), uncle of Sosza Kahan. Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Book of Kobrin; the scroll of life and destruction. Translation of Sefer Kobryn; megilat hayim ve-hurban, Edited by Betzalel Shwartz, Israel Chaim Bil(e)tzki, Published in Tel Aviv, 1951;

Według wspomnień ludzi z Białowieży rodzina Klejnermanów była jedną z najbardziej znanych rodzin żydowskich w Białowieży.

Szlomo Klejnerman z żoną Dorą mieszkali w Białowieży. Ich syn - Nachman Klejnerman, urodzony w 1890 r. w Białowieży, był właścicielem sklepu spożywczego (jak podał kuzyn Pesia Kohen w Yad Vashem) i tytoniowego, w którym zobowiązany był też sprzedawać blankiety kolejowe (listy przewozowe) (jak podaje Dziennik Urzędowy z 1927 r), a Piotr Bajko w Encyklopedii Puszczy Białowieskiej i książce podaje, że również miał na Stoczku sklep z galanterią i naczyniami kuchennymi oraz sklep mięsny. Ożenił się z Jachą (Yakhną) Poczynko (link do rodziny Poczynko) i razem mieszkali w Białowieży, na głównej ulicy Stoczek pod numerem 15 (obecna ul. Waszkiewicza 15). Mieli czworo dzieci: Zeliga, Szloma, Manię i Dvorę:

Zelig Klejnerman, urodzony w 1918 r. w Białowieży mieszkał tam do wojny.

Szlomo Klejnerman urodził się w 25 XI 1915 w Białowieży i był ślusarzem. Ożenił się z Esterą Zawielewską i mieszkał razem z nią w Białowieży. Potem, prawdopodobnie razem z nią, trafił do getta w Prużanie. 31 I 1943 aresztowany i wywieziony do Auschwitz, gdzie dotarł 2 II 1943. Otrzymał numer więźniarski: 99342. Zginął w Auschwitz. W spisie dokumentów z Auschwitz opracowanych przez ŻIH przy nazwisku Klenerman Szlama ur. 25.11.1915 w Białowieży widnieje notatka: "ost. inf. 16.09.1944". 

Dvora Klejnerman, urodzona w 1913 r. w Białowieży, najstarsza z rodzeństwa, wyszła za mąż za Aszera Stępnickiego z Kamieńca Litewskiego, właściciela ciężarówki i tam wraz z mężem zamieszkała.

Mania Klejnerman, najmłodsza z rodzeństwa, urodzona w Białowieży, w dniu śmierci miała 17 lat.

Jako właściciele sklepu spożywczego występują we wspomnieniach Białowieżan oraz dokumentach również inni Klejnermanowie: w części Białowieży zwanej Zastawa Klejnerman Kejla miał w latach 20. sklep z art. spożywczymi i galanterią, a  Klejnerman Mejer, też mieszkający na Zastawie pod dawnym nr 2, prowadził sklep z artykułami spożywczymi i bławatami. Z kolei w "Księdze adresowej Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa" z 1928  jako właściciel sklepu spożywczego odnotowany jest Klejnerman W.

Cała białowieska rodzina Klejnermanów zginęła, prawdopodobnie tak jak Szlomo w Auschwitz,  Dvora wraz z mężem i jego rodziną zostali zamordowani w Kamieńcu Litewskim.

W Białowieży zginął też Zelik (Aszer) Kleinerman, urodzony w 1920 roku w Prużanie z ojca Józefa Dawida i matki Wali, kawaler, mieszkający na stałe w Prużanie. Jego brat Zula Kleinerman przeżył wojnę. Nie wiadomo, czy Klejnermanowie z Prużany i Białowieży byli spokrewnieni czy nie, ale jest to prawdopodobne skoro Zelik, mimo zamieszkania na stałe w Prużanie, zginął w Białowieży.

Źródła:

1. Testimony of Pesia Kohen, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/ [Ed.: In Shlomo’s data I used the one that he gave in Auschwitz - there are some differences in the spelling of his wife’s surname and mother’s name.]
2. Prisoner Registration Forms From Auschwitz: http://www.ushmm.org/online/hsv/person_advance_search.php?SourceSrchGrp=3&FirstName=Golda&LastName=Nojberg&MaxPageDocs=25&start_doc=14251
3. Prisoner registration forms from Auschwitz [w:] http://digitalarchives/HSV/source_media/list/20110502.0002/3/30000635.jpg
4. ŻYDZI POLSCY W KL AUSCHWITZ. WYKAZY IMIENNE, Żydowski Instytut Historyczny, [Polish Jews in KL Auschwitz, List of Names gathered by the Jewish Historical Institute] Warsaw 2003/2004;
5. Informations from Wiera Gwaj, Bolesław Rychter, Nadzieja Rusko, Ignacy Miller and Mikołaj Waszkiewicz from Stoczek, Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001, p.72, 96;
6. Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego 1927.01.01 R.7 nr 1 [The Official Gazette of the Białostockie Voivodeship];
7. Wykaz mienia porzuconego i opuszczonego (nieruchomości), o charakterze mieszkalnym i innym, które w myśl okólnika Głównego Urzędu TZP z dnia 2 stycznia 1946 r.L.Dz. 11682-IV.118/46 mają być przekazane w zarząd Zarządowi Gminnemu w Białowieży [Index of bona vacantia to be given under the administration of the District Bureau of Białowieża], Polish Archives in Bialystok;
8. Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946; [Property and mortgage evidence in Białystok, Bielsk Podlaski and Sokółka], Polish Archives in Bialystok;
9. Website Children of Pruzany and the Surrounding Area: http://cpsa.info/general/list338g_k.htm
10. Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski 1946, teczka 33 [Index of bona vacantia in Bielsk Podlaski], Polish Archives in Bialystok;
11. Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736, Polish Archives in Bialystok;
12. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1928, Warsaw;
13. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1926/27, Warsaw;
14. Piotr Bajko, Encyklopedia Puszczy Białowieskiej, entry: “Traders and Contractors” and “Zastawa";
    

Najstarszym Krugmanem, jakiego znamy w Białowieży jest urodzony prawdopodobnie pod koniec XIX wieku Chaim Krugman, który ożenił się z Riną (Reiną) Feldbaum, urodzoną w 1884 roku w Białowieży w rodzinie Aarona i Judyty Feldbaumów (link do Feldbaumów). Prawdopodobnie, jak Feldbaumowie, Chaim przybył do Białowieży z Szereszewa. Chaim prowadził zakład zegarmistrzowski oraz jubilerski w oszklonej werandzie domu Aarona Feldbauma na Stoczku (obecnie ul. Waszkiewicza 51).  (zdjęcie domu od strony werandki)

Reina i Chaim mieli pięcioro dzieci urodzonych w Białowieży:

- Filip Krugman (1907)

- Bejla (Bella) Krugman (1912)

- Liba (Lila) Krugman (1913)

- dwoje dużo młodszych bliźniąt

Cala rodzina żony Chaima - Feldbaumów stopniowo udaje się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. W 1921 roku emigruje Aaron Feldbaum, teść Chaima. Jako ważnej osobie dla społeczności żydowskiej w Białowieży - pozostający Żydzi składają mu podziękowanie na piśmie - widniej na nim też podpis Chaima Krugmana (link do listu Aarona).

Chaim umiera w 1922 roku. W 1929 roku w grudniu Reina wraz z 3 prawie dorosłych dzieci (Filip 22, Bejla 17, Liba 16 lat) i małymi bliźniakami (ale nie młodszymi niż 7 lat, biorąc pod uwagę datę śmierci męża), decyduje się wyjechać z Białowieży. W czasie podróży statkiem umierają bliźnięta.  Nie uzyskawszy pozwolenia na wyjazd do Stanów Zjednoczonych, Krugmanowie osiedlają się w Kanadzie, najpierw w Halifax, potem w Montrealu. Reina umiera w 1959 roku.

Nie wiadomo, czy Krugmanowie notowani w późniejszym okresie w Białowieży byli spokrewnieni z Chaimem czy nie.

Wiadomo, że Dwora Werber z Białowieży, córka Zewa i Chany (link do Werberów) wyszła za mąż za jakiegoś Krugmana, ale nic więcej o nich nie wiadomo.

Krugman Perla prowadziła z kolei na Stoczku (obecnej ul. Waszkiewicza) sklep z artykułami spożywczymi, bławatami i galanterią.

Jakiś Krugman mieszkał też na Stoczku nr 82 (obecnie ulica Waszkiewicza).

Krugmanowie mieszkali też w dzielnicy Zastawa. Pod dawnym numerem Zastawa 87 mieszkał Krugman Herszel, który jako jeden z niewielu miał w 1931 roku telefon (o numerze 24). Na Zastawie mieszkał też W. Krugman, który miał sklep spożywczy i zajmował się handlem drewnem. Wiadomo, że dom pod dawnym numerem Zastawa 128 też należał do jakiegoś Krugmana.

Krugmana (nie wiemy którego) wspominają mieszkańcy, opowiadając historię wywózki i egzekucji w 1941 roku przez Niemców.

Włodzimierz Dackiewicz opowiada: "Potem zaczęli [Niemcy] Żydów wywozić. Widziałem taki epizod. Na przeciw domu Szustera żył mój kolega Tarasiewicz. I my tam od niego z domu patrzyliśmy. U nich żył jeszcze stary szewc Lejba. To Niemiec starego za kołnierz i starą jego żonę na samochód. A przed Szusterem jeszcze był Kruhman, młody." i w innym wywiadzie też opowiada, jak widział aresztowanie Krugmana i innych Żydów z Zastawy około 6-tej rano, kiedy szedł do pracy: "Dwa samochody ciężarowe podjechały z Niemcami, kryte samochody. My zatrzymali się, bo nas dwóch było, jeszcze taki kolega Szpakowicz Jan, zatrzymaliśmy się i patrzymy, bo to koło jego domu, po sąsiedzku ci Żydzi mieszkali. Patrzymy Szustera wywodzą i Kruhmana z żonami do samochodu. Karabinami z tyłu w plecy, jak to Niemcy lubili robić i co mówili po niemiecku, to ja nie rozumiałem. Ich wpędzili tam, potem pozostałych tych Słonimskich zabrali i zabrali kowala i powieźli w kierunku Prużan.(...) I potem my się dowiedzieliśmy (...), że ich tam rozstrzelali." Miejsce, o którym mowa to uroczysko Biały Lasek, koło Szereszewa (obecnie na Białorusi) a egzekucja kilkudziesięciu osób, w tym kilkunastu Żydów, m.in. Hersza Krugmana, lat 45 odbyła się 2 VIII 1941 (link do Biały Lasek).

O rodzinie Krugmana obszernie opowiada też Aleksander Krawczuk w zeznaniu złożonym do IPN-u, nie wiemy jednak, czy mówi o tej samej osobie, czy innej ponieważ nie podaje imienia. Wymienia podobny wiek mężczyzny, ale inne miejsce egzekucji (żwirownię Jagiellońskie). Mówi też o swoich odwiedzinach w getcie w Prużanie u żony zastrzelonego Krugmana i przywiezieniu jej żywności: "Z tego, co utkwiło mi w pamięci to wysiedlenie Żydów z zajmowanych przez nich domów oraz wymordowanie mężczyzn i chłopców narodowości żydowskiej. (...) Zabrali najpierw mężczyzn i chłopców, których rozstrzelali w żwirowni w Nadleśnictwie Jagiellońskich. Między innymi został tam zastrzelony mój dobry znajomy Żyd Krugman. Liczył on około 40 lat i z zawodu był kupcem. Zarówno on, jak i inni mężczyźni narodowości żydowskiej zostali przez Niemców zabrani z domów i popędzeni na budowę drogi z Białowieży do Kamieniuk. Żydzi ci byli przetrzymywani przez kilka dni w leśniczówce Przewłoka. Być może mylę nazwę leśniczówki, lecz tam właśnie na budowie drogi widziałem Żydów z Białowieży. Jeździłem wówczas furmanką do Kamieńca Litewskiego, gdyż tam została wysiedlona przez Niemców moja rodzina. Jak mi wiadomo po kilku dniach Żydzi ci zostali rozstrzelani na wspomnianym już miejscu straceń czyli żwirowni położonej w Nadleśnictwie Białowieża nazywanym Jagiellońskim. Momentu rozstrzelania Żydów nie widziałem. Informacje moje pochodzą od emigrantów rosyjskich, którzy po zajęciu Białowieży przez Niemców zostali zatrudnieni na budowie drogi do Kamieniuk. To oni właśnie mówili, że Niemcy zabrali Żydów ze wspomnianej budowy i rozstrzelali. (...) Po zamordowaniu mężczyzn i chłopców Niemcy zabrali z domów kobiety i dzieci żydowskie. Wywieźli je do getta w Prużanie. Mienie żydowskie zrabowali sobie Niemcy. Jeździłem również do getta w Prużanach, aby zawieść żywność rodzinie zamordowanego już wówczas Krugmana. Słyszałem że Żydzi cierpieli głód w gettach i aby im pomóc woziłem żywność. Żona Krugmana poinformowała mnie, że jej mąż został zamordowany na żwirowni. Podobnie też inne żydówki przebywające w getcie w Prużanie w rozmowie ze mną żaliły się, że ich mężowie i synowie zostali zamordowani. W getcie przy bramie w Prużanie, którą stanowił specjalny szlaban, dozór sprawowali Niemcy. Z niewiadomych mnie powodów zostałem wpuszczony do środka i odszukałem Krugmanową. W getcie panowała ciasnota i głód. Krugmanowa prosiła mnie, żeby im dostarczać pożywienie, lecz ja obawiałem się Niemców, gdyż za pomoc Żydom groziły surowe kary.(...)"

Źródła:

1. Testimony of Aleksander Krawczuk, IPN, Commision for the Investigation of Hitlerite Crimes, IPN DS 296/68;
2. Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie w Hajnówce i okolicy [Hitlerite Crimes in Hajnówka and its surroundings], Białystok 1982;
3. Information from Walentyna Olszewska from Stoczek, in: Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001, p. 97;
4. Waldemar Monkiewicz: Zbrodnie hitlerowskie w Białowieży [Hitlerite Crimes in Hajnówka and its surroundings], p. 25-26;
5. Waldemar Monkiewicz, Białowieża w cieniu swastyki [Białowieża in the swastika’s shade], p. 21-22;
6. Włodzimierz Dackiewicz, interview by Katarzyna Winiarska, 9.06.2015;
7. Włodzimierz Dackiewicz, interview by Katarzyna Winiarska, 21.07.2015;
8. Włodzimierz Dackiewicz, interview by the Holocaust Museum in Washington, 11.10.1998, RG-50.488*0051;
9. Strona internetowa rodziny Feldbaumów, The Feldbaum Family Chronicles, http://www.feldbaumfamily.net/Home.ae
10. Report on the Feldbaum family descendants trip to Białowieża, Szereszewo and Grodno: http://www.jewishgen.org/belarus/newsletter/ShereshevTrip.htm
11. Information gathered from the descendants of the Feldbaum family - Martin (Sonny) Zafman (son of Rachel Feldbaum) and David Feldman). Letters from 6. 11.2015, 15.11.2015, 1-2 04.2016 and an unregistered phone call with M. Zafmanem and D. Feldmanem 13.11.2015 via Skype. Martin and David gather most of their information from the 90-years old Rachela Feldbaum.
12. Farewell letter to Aaron Feldbaum, 1921;
13. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce ,1931-32 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
14. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce,1938 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
15. Piotr Bajko, Encyklopedia Puszczy Białowieskiej, entry: “Traders and Contractors in mid-war Białowieża”;
16. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1926/27, Warsaw;
17. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, [The Polish address bookfor trade, craft and agriculture] 1928, Warsaw;
18. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski  1946, teczka 33 [Index of bona vacantia in Bielsk Podlaski], Polish Archives in Bialystok;
19. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski  1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736; [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
20. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
21. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];

Na Stoczku mieszkali Izaak Lerenkind i Nechama (Necha) Lerenkind, córka Chishy i Mosze (Moishe) Kapłańskiego. Mieli troje dzieci: Abrahama (Abrama), Joszuę i Matyldę (Manię 1907-1980), w czasie wojny już dorosłych. Izaak zwany Ickiem był właścicielem restauracji-piwiarni na Stoczku (pojawia się to we wspomnieniu przywoływanym przez Piotra Bajko oraz w Księgach adresowych Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z roku 1926 i 1928), w której obsługiwała żona Necha. W pamięci wielu mieszkańców zachowało się wspomnienie restauracji u Nechy (na ulicy Stoczek nr 51) oraz sklepu monopolowego u Nechy. Jak wspomina Aleksy Dackiewicz, wszyscy bardzo lubili tam chodzić, "bo do wódki serwowała za zagryzkę smażone śledzie" i "rozmaitości", jak z kolei wspomina Borys Russko: "Necha to był pani, która prowadziła restaurację, można było tam i na kredyt, zawsze można było wypić wódeczkę, piwko i rozmaitości uzyskać. Kroiła kawałeczki kiełbasy różnej, tam mogła być pasztetówka, kaszanka, mogły być skrawki szynki, rozmaitość. I tacy chłopcy młodzi przychodzili do Nechy przed zabawą na kieliszek wódki, ale i koniecznie do tego piwo i rozmaitości, bo to najtańsze było. I to można było na kredyt. To ojciec mi opowiadał". Icek Lerenkind wymieniony jest też w carskim rejestrze osób, które "potrzebują młodych drzew do grzędy na przeciwko ulicy" datowanym na 1913 rok. 

Dzieci Izaaka i Nechamy - Joszua i Abraham (zwany Abram) mieszkali na stałe w Białowieży. Znamy dwa zdjęcia Joszui - jako trzydziestoparolatka i jako młodego chłopaka, na którym jest w mundurze wojska polskiego, prawdopodobnie z lat.20. 

Abram ożenił się 5 września 1933 roku w Białymstoku z  Szyfrą Drozdowską z Białowieży, z którą miał dwoje dzieci. Abram był kupcem, właścicielem firmy "Manufaktura - Galanterja i gotowe ubrania. A. Lerenkind", który mieścił się na ul. Stoczek 43 (wg nowej numeracji), jak pamięta jedna z mieszkanek Białowieży Nina Rogaczewska.

Abrama wymienia Symcha Burnstein w swojej relacji złożonej po wojnie w Żydowskim Instytucie Historycznym: "Po wkroczeniu Niemców do Białowieży 24 czerwca 1941 [lub 23 o 15.00 (wg dziennika batalionu 322)] od razu hitlerowcy zaczęli represjonować ludność, a w szczególności Żydów. Od razu schwytali dwóch z nich Abrahama Lerenkinda i Mosze Dombina (szewca), odprowadzili w nieznane miejsce, gdzie zostali zamordowani." Żona z córką również zginęły, prawdopodobnie tak jak większość wywiezione do Prużany lub Kobrynia.

Siostra Abrama, Matylda Lerenkind, nazywana Manią, wyszła za mąż za 11 lat starszego Chaima Barchata (nazywanego Henią) z Bielska, który wraz z dwójką braci prowadził w Bielsku dobrze prosperującą rodzinną firmę tekstylną pod nazwą "B-cia Barchat  Skład Manufaktura i Różnych Gotowych Ubrań". Barchatowie zajmowali się sprzedażą tkanin, które sprowadzali z Łodzi, i gotowych ubrań.

Po ślubie Mani z Chaimem 1 listopada 1927 roku, który odbył się w Białymstoku, państwo młodzi zamieszkali w Bielsku, w kamienicy przy głównej ulicy Mickiewicza 78 na przeciwko ratusza, razem z dwoma braćmi Chaima - Natanem i Izraelem i ich rodzinami.

Każda rodzina mieszkała w osobnym mieszkaniu - Matylda z Chaimem na parterze. Mieli córkę Rachelę ur. w 1929 roku. Biznes szedł braciom świetnie, więc dobrze im się powodziło, przy domu był ogromny ogród z kwiatami i drzewami owocowymi pilnowany przez dwa owczarki, w którym znajdował się też magazyn towarów oraz nowe toalety. Barchatowie utrzymywali pomoc domową, dzieci jeździły do Białegostoku do teatru, a kilka razy w roku rodziny udawały się do kurortu na wypoczynek (do Druskiennik, jak pisze Michal Itzhaki w Bielskim Gościńcu, lub Ciechocinka, jak widać na jednym ze zdjęć w zbiorach Amira Bergera, gdzie wynajmowano dom w lesie na kilka tygodni).

Z wyjątkiem Natana, rodzina Barchatów nie była religijna,  za co Chaim spotykał się z reprymendą swojej przyszłej żony z Białowieży - Matyldy Lerenkind, która najwyraźniej przestrzegała religijnych zasad. Widać to w liście, który Chaim pisze do Matyldy 29 marca 1926 roku, w dzień poprzedzający rozpoczynające się święto Pesach: "Chociaż nie mam czasu, to dlatego, że ty nie chcesz żebym pisał w święto, porzuciłem robotę i siadam pisać ten list."

Barchatowie byli syjonistami, wspierali młodzieżowe organizacje syjonistyczne działające na rzecz aliji do Erec Israel (emigracji do Palestyny), uczyli dzieci w hebrajskich szkołach (córka Mani i Chaima, Rachela chodziła do przedszkola Tarbut w Bielsku) i zamierzali całą rodziną przenieść się do Palestyny. Chaim z bratem Izraelem wielokrotnie podróżowali do Palestyny, aż w końcu w 1935  roku Chaim przeniósł się tam z żoną Matyldą Lerenkind i córeczką Rachelą w celu przygotowania gruntu do przyjazdu całej rodziny z Bielska. Zastał ich tam wybuch wojny, jak i brata Izraela Barchata, dzięki czemu przeżyli. Zamieszkali w Tel Awiwie. O losach rodziny Barchat z Bielska można przeczytać w tekście Michal Itzhaki (potomkini Barchatów) w Bielskim Gościńcu, a także w polskim wydaniu Księgi Pamięci Żydów Bielska Podlaskiego, do którego został on dodany.

W archiwach rodziny w Izraelu zachowały się zdjęcia i listy, które Lerenkindowie wysyłali z Białowieży do Matyldy i Chaima w Tel Awiwie, opisujące zarówno rodzinne sprawy, jak i narastające napięcie polityczne i antysemickie.

Rodzina Lerenkindów liczyła więcej osób. Należał do niej też Aaron Lerenkind. Urodzony w Białowieży przeniósł się potem do Wołkowyska, gdzie był właścicielem sklepu spożywczego i mężem Estery Adelberg z Wołkowyska. Miał troje dzieci - córkę Gitel, urodzoną w 1922 roku oraz dwóch młodszych synów - Chaima i Nechemiasza.  Nie wiadomo, jak Aaron był spokrewniony z rodziną Izaaka i Nechy, ale zachowało się zdjęcie Racheli, córeczki Matyldy, które Matylda zadedykowała Aaronowi na pamiątkę, ale kartki zaadresowanej na ulicę Szeroką 47 w Wołkowysku nigdy nie wysłała. Zaadresowane do Aarona zdjęcie zachowało się w rodzinnych pamiątkach wnuka Matyldy, Amira Bergera.

Według spisów posesji porzuconych domów sporządzanych w latach 1946-1947 przez Urząd Likwidacyjny wraz z wyceną, na ulicy Stoczek 73 mieszkał też Szloma Lerenkind (zapisano plac, dom i chlew), o którym nic nie wiemy. Abrama Lerenkinda zapisano pod numerem 75 (plac i dom) a pod numerem 67 również Lerenkinda, ale bez imienia (plac, dom, przybudówka, chlew). Pod numerem 43 mieścił się jeszcze wspomniany sklep galanteryjny Abrama Lerenkinda, co potwierdza mieszkanka Białowieży Nina Rogaczewska i dodaje, że na dawnym Stoczku 51 mieścił się sklep monopolowy Nechy, a więc zapewne i jej piwiarnia. Według dokumentów, które zachowały się w rodzinie potomków, Lerenkindowie zamieszkiwali pod numerami 43 oraz 51-53, a także 73 i 75.

Po wojnie Matylda próbowała odzyskać dwa domy należące do rodziców (Nechy i Izaaka Lerenkidnów) przy ulicy Stoczek nr 73 i 75 oraz dom należący do brata Abrama pod numerem 67. 14 lutego 1948 roku Sąd Grodzki w Bielsku Podlaskim uznał prawo Matyldy do własności i postanowił "wprowadzić Matyldę Barchat w posiadanie nieruchomości w Białowieży" po rodzicach, a 16 III 1948 również nakazuje przywrócić Matyldzie własność po bracie Abramie. Jednak mimo wyroku sądu własność nie została nigdy Matyldzie zwrócona.

Matylda Lerenkind Barchat zmarła 2 marca 1980 roku w Izraelu i została pochowana obok swojego męża Chaima na cmentarzu Kiriat Szaul w Tel Awiwie. Ich grób nasuwa na myśl Puszczę Białowieską, z której pochodziła. Cały zarośnięty jest krzewami, które  po śmierci męża sama tam sadziła.

Córka Matyldy i Chaima, Rachela, która miała 6 lat, kiedy przyjechali do Palestyny w 1935 r., wyszła za mąż za Menachema Bergera, który z kolei przyjechał z rodzicami i dziadkiem do Palestyny z Łodzi jako 10-letni chłopiec. Rachela studiowała biologię na Uniwersytecie Hebrajskim, ale nigdy nie pracowała jako biolog. Mimo że wyjechała z Polski jako mała dziewczynka, pamiętała zarówno dom w Bielsku, jak i odwiedziny u dziadków w Białowieży. W jej wspomnieniach z Białowieży dominowało wspomnienie ogromnego i pięknego lasu.

Mąż Racheli był prawnikiem. Mieli dwóch synów i córkę. Nawiązałam kontakt z jednym z synów - Amirem Bergerem. Amir wraz z żoną odwiedził Białowieżę w maju 2016 roku i był obecny na uroczystości otwarcia niniejszego Wirtualnego Muzeum Historii Żydów w Białowieży. W maju 2018 roku odbyłam rewizytę w Izraelu, podczas, której nagrałam wywiad z Amirem, który można przeczytać tutaj:

Wywiad z Amirem Bergerem, wnukiem Matyldy Lerenkind z Białowieży

Źródła:

1. Michal Itzhaki: Rodzina Barchatów. Kupcy tekstylni z Bielska w: Bielski Gościniec, 1 (43) 2011 lub w: Księga Pamięci Żydów Bielska Podlaskiego, oprac. W. Konończuk, D. Fionik, Stowarzyszenie Małej Ojczyzny w Studziwodach, Bielsk Podlaski 2017, s. 482-490.
   
2. Świadectwa w The Central Database Of Shoah Victims' Names w Yad Vashem, http://www.yadvashem.org/
3. Listy Chaima Barchata do Mani Lerenkind z 29 III 1926 i 18 XI 1926, własność Amira Bergera;
4. List Abrama Lerenkinda do siostry Matyldy Lerenkind Barchat z 19 VI 1935 z Białowieży do Palestyny, własność Amira Bergera;
5. Wywiad Katarzyny Winiarskiej z Borysem Russko z dnia 10.03.2016;
6. Informacje od Amira Bergera i jego rodziny, listy do Katarzyny Winiarskiej z dn. 21, 22, 28 XI 2015, 26 II 2016, 6,7 III 2016, 29 IV 2016;
7. Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001, s. 95, za: informacje Niny Rogaczewskiej;
8. Archiwum ŻIH, świadectwo Symcha Burnstein zez. 301/1970;
9. Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski 1946, teczka 33;
10. Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736;
11. Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946;
12. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. 1928, Warszawa;
13. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. 1926/27, Warszawa;
14. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. 1930, Warszawa;
15. Archiwum Państwowe w Grodnie, fond 108/1/22;
16. Wywiad Katarzyny Winiarskiej z Aleksym Dackiewiczem z dnia 10.05. 2015;
17. Księga Pamięci Żydów Bielska Podlaskiego, oprac. W. Konończuk, D. Fionik, Stowarzyszenie Małej Ojczyzny w Studziwodach, Bielsk Podlaski 2017, s. 482-490.
    

Majer Loszewicki, kupiec, syn Jakuba ze Słonimia, nauczyciela i Dwory, urodzony w 1905 roku w Popielewie (koło Prużan) ożenił się z Polą Loszewicką (nie znamy jej panieńskiego nazwiska), urodzoną w Białowieży w 1905 roku. Zamieszkali w Białowieży. W 1930 roku przyszła na świat ich córka Dwora. Cała rodzina zginęła w 1942 roku w Auschwitz.

Część rodziny Loszewickich, mieszkających w Prużanie wyemigrowało w latach 1929 - 1936 (mniejszymi grupami) do Argentyny: brat Majera - Lejba (Leon) z żoną Perlą Polak i dziećmi (Wolfem, Dawidem, Wiktorem, Dworą, Rebeką i Jaime; nie wiadomo z z Matyldą) oraz siostry: Pnina Varshel i Yaffa Hofenberg, brat Peretz z żoną Marią.

Część: bracia Szaul (z żoną Anną Jaroszewicz) i Józef z żoną Fridą Furer i dziećmi Itką i Izakiem zginęli w Auschwitz w 1942. Tak samo zginął tam ojciec Majera Jakub.

Nawiązałam kontakt z Samantą Calejman z Argentyny, wnuczką Dawida Loszewickiego, który był  synem brata Majera Loszewickiego z Białowieży).

Źródła:

1. Testimony of Pnina Varshel and Yaffa Hofenberg, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Informations from Samanta Calejman, letters to Katarzyna Winiarska, 10 and 12 XI 2015;
3. The Loszewicki Family documents from the Centro de Estudios Migratorios Latinoamericanos;

Kuszel Lubietkin, prawdopodobnie urodził się poza Białowieżą, do której przyjechał na pocz. XX wieku, przed 1914 rokiem. Początkowo zamieszkał w domach dla robotników Terpentyniarni w Leśniczówce Podolany. Borys Russko tak to opisuje: "Kuszel mieszkał jakiś czas koło Terpentyniarni czy smolarni. To był na skrzyżowaniu tej drogi, która idzie od Podolan do granicy i drogi prużańskiej, tej co z Białowieży idzie. Na przecięciu się tych dwóch dróg przed I wojną, jeszcze za cara, były budynki, w których mieszkali pracownicy, wozili drzewo, Kuszel prawdopodobnie zajmował się przewózką terpentyny czy coś takiego."

W 1922 w nieodległej wsi Podolany II (która dziś należy do Białowieży) rodzinie Russko spalił się dom. Ponieważ był zwyczaj, że Białorusini nie odbudowywali się na pogorzeliskach, dlatego rodzina Russko zbudowała nowy dom na drugiej swojej działce, na przeciwko pogorzeliska, a działkę ze spalonym domem, z adresem Podolany II nr 44 sprzedała. Kupcem był Kuszel Lubietkin, który zbudował tam swój dom (który stoi do dziś) i zamieszkał w nim z żoną Frejdą Lubietkin. Rodziny Russko i Lubietkinów bardzo się zaprzyjaźniły, o czym opowiada w różnych wywiadach Borys Russko, poeta, urodzony w 1929 roku w Podolanach. Kuszel i Frejda Lubietkin w części domu od ulicy otworzyli sklep spożywczy, który prowadzili przez lata a potem przekazali synowi Judelowi.  Borys Russko zawsze podkreśla serdeczność i dobre serce Frejdy. Wielokrotnie też wspominał, jak Frejda Lubietkin, uratowała życie jego ojca Emiliana:

"Frejda była Żydówką. Miała sklep. Była bardzo dobrym człowiekiem. Jej wspomnienie wiąże się z losami mojego ojca. W latach 30. ojciec ciężko zachorował. W domu nie było żadnych lekarstw. Frejda, widząc w jakim stanie jest ojciec, zwróciła się do niego słowami - Dlaczego ty nie idziesz do lekarza? A ojciec na to powiada: - Przecież nie mam za co. Wówczas Frejda powiedziała: - Nie ma żadnego problemu, ja ci pożyczę. Dam ci adres do lekarza w Białymstoku, Żyda, i on ciebie wyleczy. Rzeczywiście pożyczyła ojcu pieniądze i on pojechał do Białegostoku. Ojciec się najpierw wzbraniał, mówił: - Jak oddam tobie pieniądze, skoro nie mam z czego i nie zarobię? - Nie martw się - usłyszał na to - jakoś to będzie, najważniejsze, żebyś się wyleczył, a potem może mi kiedyś przywieziesz drzewo. Jakoś uregulujemy swoje rachunki. Kiedy ojciec trafił w Białymstoku do poleconego lekarza okazało się, że ma zapalenie płuc i bez szybkiej pomocy medycznej by skonał. Kupił za pożyczone pieniądze lekarstwa, maści i wkrótce został wyleczony. Kiedy umierał w wieku 97 lat, wspominał Frejdę i tego lekarza. Mówił wręcz trochę żartobliwie: - Gdzie teraz może być ten żydowski lekarz? On by mnie jeszcze podtrzymał przy życiu." (Opowieść Borysa, Czasopis 4/2008). Frejda umarła jeszcze przed wojną, w 1937 lub 1938 roku. Russko wspomina: "Kiedy umarła Frejda, mój ojciec zawiózł ją furą do Prużany [na cmentarz]"(link do cmentarz). Borys Russko poświęcił też Frejdzie fragment swojego poematu dotyczącego białowieskich Żydów zatytułowany "Szlachetność":

Jeśli szlaban w życiu - do Frejdy!

Serce Frejdy utkane z miłości.

Święci bosi i szczęśliwi.

Wybrańcom do Boga na skróty.

A znicz nieustający u wezgłowia.

Frejda i Kuszel mieli jedno dziecko - syna Judela (Jehudę). Judel Lubietkin został kupcem i przejął po rodzicach prowadzenie sklepu. Ponieważ Judel nie kwapił się z ożenkiem, matka Frejda zorganizowała swaty, na które do Prużany zawiózł Judela z ojcem Emilian Russko (ojciec Borysa Russko). W ich wyniku Judel ożenił się z Małką Pisarewicz, córką Tzipory i Jakuba Pisarewicza z Prużan. Mieli syna Szmula, który w momencie śmierci miał ok. 8 lat oraz młodszą o około 4 lata córeczkę Frejdę. Wszystkie pokolenia Lubietkinów mieszkały razem w domu w Podolanach: Kuszel z Frejdą, Judel z Małką i dziećmi oraz jeden braci Małki - Mosze Pisarewicz, kawaler, który wg siostry Szoszany Pisarewicz Blacharskiej był urzędnikiem (tak napisała w świadectwie złożonym do Yad Vashem), a według Borysa Russko, sąsiada - nie pracował.

Chłopcy z obu domów - Szmul Lubietkin i mieszkający na przeciwko dwa lata starszy Borys Russko bardzo się przyjaźnili. Borys Russko tak wspomina: "Będąc w szkole uczyłem się razem z dziećmi pochodzenia żydowskiego w Białowieży, gdzie było ich więcej [niż na Podolanach], ale również miałem bezpośrednio tutaj sąsiada Żyda, który się nazywał Szmulko. Razem bawiliśmy się, razem chodziliśmy do lasu, tutaj organizowaliśmy niby oddziały, bo dzieciaki wtedy bawiły się w wojsko, razem z nami oczywiście się bawił. Bywał tutaj w tym domu, razem jedliśmy śniadanie, obiad, oczywiście za pozwoleniem mamy, czy mógł zjeść to, co my mogliśmy zjeść. Matka jego zawsze pozwalała, żeby mógł jeść, na przykład ze słoniną." (wywiad do Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie). W innym wywiadzie Russko dodaje, że dziadkowie Szmulka - Kuszel i Frejda byli bardzo religijni i przestrzegali wszelkich zasad,  w tym koszerności, jednak Judel i Małka w odniesieniu do dzieci przymykali oko i pozwalali zajadać się Szmulowi babką ziemniaczaną ze skwarkami w czasie odwiedzin w Borysa domu.  

Borys wspomina też swoje wizyty w domu Szmulka - rozmowy, które toczyły się między ojcem Szmula a różnymi odwiedzającymi gośćmi - o medycynie, o Einsteinie, o metafizyce, które robiły na nim duże wrażenie oraz rozpalanie pod piecem i zapalanie świec w każdy szabat (za co dostawał cukierki). Tak uwiecznił to potem w wierszu:

W chórze komarzyc

z chałką biegłem.

Żyd przy menorze,

a ogień za cukierki.

Kiedy prowadzili,

on niósł gwiazdę i zwój.

Nad popiołem modlitwa

żywych. (poemat "Asymetria", fragment nr 34)

Borys Russko jako 12-latek był też świadkiem wywiezienia przez Niemców rodziny Lubietkinów:

"9 sierpnia wczesnym rankiem, nagle zgrzyt samochodu, podjechał samochód, wyskoczyli Niemcy w mundurach policjantów, tak jak zazwyczaj oni krzyczeli, ja się zbudziłem, patrzę przez okno. Wszyscy szybko wbiegli do tego podwórka, gdzie mieszkał Lubietkin i cała ich rodzina i po jakimś czasie widzę jak wyprowadzają. Wyprowadzili żonę i męża - Judela i Małkę, przed nimi szedł syn Szmulko i córeczka Frejda. I jeszcze brat Małki, a z tyłu ten staruszek, którego jeszcze Niemiec kolbą uderzał, popychał, żeby on szybciej szedł, a on biedny ledwie w ogóle się ruszał, bo to był bardzo taki starszy człowiek, Kuszel się nazywał, to był dziadek Szmulka. Szmulko głowę miał opuszczoną, w smutku pogrążony był ten chłopaczek, a ta dziewczynka łzy miała w oczach.  Ja aż przylgnąłem do okna, strasznie przeżyłem ten moment, ale jak Niemiec zobaczył od razu karabin skierował w moją stronę, od ruchowo odstąpiłem od okna, ale dalej widziałem jak ich na siłę wpychano do  samochodu ciężarowego i szybko stąd wyjechali."

Rodzinę wywieziono do Kobrynia (Borys Russko pamięta, że tak mówili potem ludzie) lub do Prużan (jak napisała siostra Małki do Yad Vashem), skąd mogli trafić do Auschwitz. Siostra Małki podała w Yad Vashem, że Judel i Małka i prawdopodobnie również dzieci zginęli w Auschwitz w lutym 1942. Judel mógł jednak zostać rozstrzelany w Żwirowni (link). Zamordowani zostali również dziadek Kuszel i brat Małki Mosze, nie wiadomo jednak dokładnie gdzie. (link do Zagłady).

Małka Lubietkin, poza Mosze, miała jeszcze jednego brata - Abrama Pisarewicza, żonatego z Batią Lewin, z którą miał córeczkę Miriam (7 lat), którzy mieszkali w Prużanie albo Antopolu koło Prużany oraz siostrę Szoszanę Pisarewicz, która jako mężatka - Szoszana Blacharski złożyła w 1956 roku świadectwa swojej rodziny do Yad Vashem. Podaje ona jednak, że Mosze mieszkał w Prużanie przed wojną i w czasie wojny. Dziwne jest też, że podaje, że Małka mieszkała do wybuchu wojny w Prużanie, a dopiero w czasie wojny w Podolanach. Być może Szoszana wyemigrowała do Izraela dużo wcześniej i nie znała szczegółów życia brata i siostry w Polsce, o czym świadczyć może też fakt, że nie wymienia jeszcze jednego dziecka Judela i Małki poza Szmulem, a więc małej Frejdy, którą świetnie pamięta Borys Russko, i której świadectwo do Yad Vashem złożył w 2016 roku.

Źródła:

1. Borys Russko, interview by Katarzyna Winiarska, 10 III 2016, Warsaw;
2. Information from Wiera Gwaj, Bolesław Rychter, Nadzieja Rusko, Ignacy Miller and Mikołaj Waszkiewicz from Stoczek, Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001, p. 96;
3. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish adress book for trade, craft and agriculture] 1926/27, Warsaw;
4. Opowieść Borysa [Borys’s Tale], interview with Borys Russko by Janusz Korbel, Czasopis 4/2008;
5. Interview with Borys Russko, Holocaust Museum in Washington, http://collections.ushmm.org/search/catalog/irn510407
6. Testimony of Shoshana Blacharski about the Lubetkin and Pisarewicz families, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
7. Borys Russko, Ziemia Obiecana [The Promised Land] in: Borys Russko, Rozgraniam noc. Asymetria, Białowieża 2005, p. 43;

Bardzo liczna rodzina w Białowieży, mieszkająca na ulicy Stoczek. Rodzina znacząca też dlatego, że jedną z kilku (co do których nie ma pewności) uratowanych z Zagłady osób w Białowieży był Izrael Malecki z tej rodziny.

Najstarszym notowanym Maleckim w Białowieży jest:

Eliezer Malecki (urodzony w 1870 roku, syn Efraima Mosze Maleckiego). Ożenił się z Cirel, której nazwiska nie znamy. Mieli córkę Temę (Tamarę) Malecką, urodzoną w 1902 roku w Białowieży. Tema wyszła za mąż za  Jakuba Cynamona z Warszawy,  który przeprowadził się do Białowieży i prowadził sklep spożywczy. Mieli dwoje dzieci: Leę  Cynamon i Gołdę Cynamon (link do Cynamonów).

Elizer Jozef Malecki umarł 7 kwietnia 1934 roku w wieku 64 lat i został pochowany na cmentarzu żydowskim w Narewce (link do cmentarz). Jego macewa zachowała się do dziś. (zdjęcie)

Inni członkowie rodziny Maleckich to:

Abraham Malecki - ożenił się z Frumą Winokur (link) (w świadectwie w Yad Vashem błędnie przetłumaczone z hebrajskiego jako Binko), urodzoną w 1888 roku w Prużanie, i zamieszkał z nią w Białowieży.

Mieli sześcioro dzieci:

- Sima Malecka Boczan, urodzona w 1903 roku w Białowieży, wyszła za mąż za krawca Aszera Boczana, z którym miała dwoje dzieci - Jeszuę i Lejba Boczanów (link). Prowadziła na ulicy Stoczek sklep spożywczy. Deportowana do getta w Prużania, a potem do obozu Zagłady w Auschwitz, gdzie zginęła.

- Chajn (Chaim) Malecki - mieszkał na ulicy Stoczek, był właścicielem firmy Małecki Chaim i S-ka oferującej usługi transportowe (w 1930 roku miał jeden samochód ciężarowy i 1 autobus). Jako jedna z niewielu prywatnych osób w Białowieży w 1931 roku miał telefon (numer 64). Wyemigrował do Palestyny przed 1938 (w spisie abonentów telefonicznych z 1938 roku nei ma już jego nazwiska).

- Zelik Malecki - wyemigrował do Brazyli

- Małka Malecka Perlman - urodzona w 1907 roku w Białowieży, wyszła za mąż za Mosze (Mojżesza) Perlmana, z którym miała dwoje dzieci - Szejnę, 5 lat i Judytę 7 lat. (link do Perlmanów). Deportowani do getta w Prużanie a potem do obozu Zagłady Auschwitz, gdzie zginęli w 1943.

- Hana Malecka Perlman - urodzona w 1909 roku w Białowieży. Wyszła za mąż za Mordechaja Ajzyka Perlmana z Brańska, z którym miała 3 -letnią córeczkę Libę (link do Perlmanów). Hana i Liba deportowane zostały do getta w Prużanach a potem do obozu Zagłady Auschwitz, gdzie zginęły w 1943.

- Izrael (Srul) Malecki - ocalony z Zagłady. Urodził się 8 stycznia 1910 roku w Białowieży. Mieszkał na ulicy Stoczek 120 (wg dawnej numeracji). Przed wojną ukończył 5 klas szkoły powszechnej i uczył się krawiectwa u znanego mistrza krawiectwa - baptysty Kuprjanowa, potem sam został krawcem. W 1941 roku ożenił się w Hajnówce. Według  dokumentów złożonych przez siebie po wojnie, w 1946 roku w czasie rejestracji w Centralnym Komitecie Żydów Polskich w Bielsku, w lipcu 1941 roku znalazł się w Prużanie, został przesiedlony do tamtejszego getta i w styczniu 1943 został deportowany do obozu Zagłady w Auschwitz. Według opowieści ludzi w Białowieży zanim trafił do Auschwitz, udało mu się uciec z egzekucji białowieskich mężczyzn Żydów w Żwirowni (link), ale potem został złapany. Aleksander Krawczuk tak mówił: "(...) Jeden z Żydów, Srul Malecki uciekł z miejsca egzekucji i ocalał. Po wojnie rozmawiałem z nim i potwierdził on fakt, że wszyscy mężczyźni i chłopcy narodowości żydowskiej zostali przez Niemców zamordowani na żwirowni. (...) Srul Malecki po wojnie wyjechał do Izraela. Bliższych szczegółów związanych z tą egzekucja on nie podawał." Również Włodzimierz Dackiewicz, który po wojnie pracował przez rok z Maleckim wspomina, że Malecki uciekł z egzekucji w żwirowni a potem został złapany.

W obozie Auschwitz został zapisany w transporcie, który przybył z getta w Prużanie 30 stycznia 1943 roku. Otrzymał numer więzienny 98037. Przeżył. Wrócił do Białowieży zaraz po wojnie. Pomógł mu go krawiec Naumnik (jego kolega, z którym przed wojną wspólnie terminował u Kuprjanowa), jak wspomina Włodzimierz Dackiewicz, który sam był krawcem u Naumnika: "Srolik Malecki wrócił w 1946 roku, 180 cm wzrostu, a ważył 36 kg. Mój majster [Naumnik] mówi: 'u mnie jest pomieszczenie, będziesz spał i szył. Ja będę brał robotę od klientów, ty będziesz robił, a co zrobisz to forsę dla siebie będziesz brał.' Srulik mieszkał u niego, jadł. Jak przyszedł to skóra i kości. Tu troszkę odżył."

Potem, według Dackiewicza, Malecki spotkał Sarenkę (tak na nią mówiono, być może miała na nazwisko Sarna), która ocalała w Białowieży jako Polka. Dopiero po wojnie okazało się, że jest Żydówką. Po wojnie prowadziła sklepik, piwiarnię w Hajnówce. Według Dackiewicza Malecki i Sarenka sprzedali po kilka domów, pobrali się i wyjechali do Izraela. 

Wcześniej jednak Malecki wyjechał do Bielska, gdzie zarejestrował się jako ocalały w  Centralnym Komitecie Żydów Polskich 14 lipca 1946 roku, podając adres zamieszkania w Bielsku, ul. Mickiewicza 60, gdzie prawdopodobnie jeszcze przez jakiś czas przebywał zanim wyemigrował do Izraela. Udało się ustalić adres Izraela Maleckiego w Izraelu w 1956 roku w Ramat - Gan, koło Tel Awiwu, niestety nie udało się odnaleźć żadnych jego potomków.

Do rodziny Maleckich należeli też:

- Izaak Malecki, znajduje się w spisie gospodarzy wsi Stoczek z 1913 roku, wśród osób, które chcą zasadzić młode drzewa przy ulicy.  

- Malecka Leja, która prowadziła sklep z artykułami spożywczymi i bławatami na ulicy  Stoczek; mieszkała na tej samej ulicy pod dawnym numerem 175, obecnym Waszkiewicza 137;

- Malecka Miriam – miała sklep z bławatami, galanterią i artykułami spożywczymi na Stoczku;
- Malecki Łazarz – prowadził sklep z artykułami spożywczymi na Stoczku pod dawnym numerem 21;
- Malecki - szewc

- Malecki Szloma - mieszkał pod dawnym nr Stoczek 194;

- Malecki Lejba, mieszkał pod dawnym nr Stoczek 151;

Wśród adresów, pod którym mieszkali Maleccy są następujące numery na ulicy Stoczek (wg dawnej numeracji): 13, 21, 64, 120, 151, 173, 175 (obecny 137), 194, 196

Źródła:

1. Testimony of Simcha Burnstein, ŻIH Archive, 301/1970 28 X 1946, Białystok;
2. Testimony of Zofia Skotnicka, Romaniuk Michał and Berg Lucjan from Hajnówka, IPN Archive, IPN Bi 1/1946;
3. Włodzimierz Dackiewicz, interview by Katarzyna Winiarska, 9.06.2015;
4. Włodzimierz Dackiewicz, interview by Katarzyna Winiarska, 21.07.2015;
5. Włodzimierz Dackiewicz, interview by the Holocaust Museum in Washington,11.10.1998, RG-50.488*0051;
6. Żydzi polscy w KL Auschwitz: wykazy imienne, red. S. Mączka, M.Prokopowicz, Żydowski Instytut Historyczny, [Polish Jews in KL Auschwitz, List of Names gathered by the Jewish Historical Institute] Warsaw, 2004;
7. Białostocki Dziennik Wojewódzki nr 18 z dn. 10 grudnia 1930, Białystok, str. 346 [The Official Gazette of the Białostockie Voivodeship];
8. Information by Wiera Gwaj and Bolesław Richter from Stoczek, in: Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001;
9. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce 1931-32 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
10. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce 1938 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
11. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Traders and contractors in mid-war Białowieża;
12. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1926/27, Warsaw;
13. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1928, Warsaw;
14. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski  1946, teczka 33 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
15. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski  1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
16. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
17. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
18. Testimony of Izrael Malecki, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
19. Archiwum IPN, Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku DS 296/68, zezn. Aleksandra Krawczuka;
20. NPAH, Zespól akt 108/1/22 Zarząd Puszczy Białowieskiej;
21. List of matzevahs from the Jewish Cemetery in Narewka on the website of the Foundation for Documentation of Jewish Cemeteries in Poland http://cemetery.jewish.org.pl/list/c_77
22. Dr. Olga Smoktunowicz, index of Jewish patients, written after the war. Family property;

Mosze Perlman urodzony w 1911 roku w Brańsku (syn Hersza i Rywki Matl) przyjechał do Białowieży, gdzie ożenił się z Małką Malecką (link do Maleckich). Był rzeźnikiem. Mieli dwoje dzieci: Judytę, 7 lat, Szejnę 5 lat. Wszyscy trafili do getta w Prużanie, gdzie Mosze zginął w 1941 roku. Małka z dziećmi została deportowana do obozu Zagłady w Auschwitz, gdzie zginęli.

Mordechaj Ajzyk Perlman, starszy brat Moszego, urodził się w 1896 roku w Brańsku ((syn Hersza i Rywki Matl) i jak on, przyjechał do Białowieży i poślubił Hanę Malecką pochodzącą z tej samej rodziny Maleckich, co żona brata.  Mieli trzyletnią córeczkę Libę. Izrael Malecki, ocalały brat Hany (link do Izrael Malecki), podał w dokumentach składanych do Yad Vashem, że Hana i dzieci mieszkali na stałe i w czasie wojny w Białowieży skąd trafili do getta w Prużanie, a Mordechaj na stałe i w czasie wojny w Brańsku. Wszyscy znaleźli się w obozie Zagłady w Auschwitz, gdzie zginęli w 1943 roku.

Źródła:

1. Testimony of Izrael Malecki, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/

Izaak (Yitzkhak) i Shosana mieli córkę Brachę Poczynko, urodzoną w 1898 r. w Białowieży. Była żoną Kalmana, z którym na stałe mieszkała w Białowieży, gospodynią domowa. Nie wiadomo, czy nazwisko Poczynka jest nazwiskiem rodowym Brachy czy nazwiskiem po mężu.

W Białowieży mieszkała też Jachna (Yakna) Poczynka, która wyszła za mąż za Nachmana Klejnermana (link do rodziny Klejnermanów).

Źródła:

1. Testimony of Pesia Kohen, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/

Motel (Mordechaj) Rabinowicz urodził się w 1900 roku w Polsce (nie wiadomo gdzie). Jego żona Chaja (Chawa) Rabinowicz, córka Pejsacha i Elki (nie znamy nazwiska), urodziła się w 1900 roku w Hajnówce. Mieszkali w Białowieży, Motel był właścicielem sklepu spożywczego na ul. Tropinka oraz oferował usługi transportowe,  a Chaja (Chawa) gospodynią domową. Mieli trzy córki. Doba Rabinowicz (ur. 1920) i Rywka Rabinowicz (ur. 1922) były krawcowymi, a najmłodsza Henia Rabinowicz (ur. 1924) uczennicą.  Cała rodzina zginęła podczas Zagłady w 1942 r.

Jako właściciel Terpentyniarni Terebenthen w Białowieży tuż po odzyskaniu niepodległości wymieniany jest (bez imienia) jakiś Rabinowicz, nie wiadomo jednak czy związany był z rodziną Motela.

wicz (no name stated) is mentioned as an owner of the Terebenthen in Białowieża just after acquiring the independence, but we are not sure whether he was related to Motel.

Źródła:

1. Testimony of Avigail Mikhaeli, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Terebenthen; Traders and contractors in mid-war Białowieża; http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/
3. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1928, Warsaw;
4. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1926/27, Warsaw;
5. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish adress book for trade, craft and agriculture], 1930, Warsaw;
6. Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego [The official Gazette of the Białowieża Voivodeship] 1927.01.01 R.7 nr 1;
7. Białostocki Dziennik Wojewódzki nr 18 z dn. 10 grudnia 1930, Białystok, str. 346: Lista kolejności osób obowiązanych w 1931 roku do dostarczenia na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów i motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym na terenie powiatu Bielsko-Podlaskiego;

Białowieska gałąź rodziny Reinesów wywodzi się bezpośrednio z rodziny słynnych XVIII i XIX-wiecznych rabinów Reinesów działających w Pińsku i Lidzie.

Chaim Reines mieszkający w Białowieży był prawnukiem rabina Chaima Reinesa, wnukiem rabina Szlomo Naftali Reinesa (1796-1889) i bratankiem rabina Izaaka Jakuba Reinesa (1839 -1915), który był litewskim ortodoksyjnym rabinem, jednym z głównych ideologów i założycieli syjonistycznego ruchu religijnego Mizrachi, twórcą słynnej jesziwy w Lidzie.

Chaim Reines mieszkający w Białowieży, urodził się najprawdopodobniej w Pińsku, za pewne około połowy XIX w. Jego ojcem był Arie Lejb Reines, a matką Gruna. Nie wiadomo dlaczego Chaim przeniósł się do Białowieży. Ożenił się z Cywą Sztejnberg, pochodzącą z jednej z najstarszych rodzin białowieskich Żydów (zobacz rodzinę Sztejnbergów), zamieszkali w Białowieży. Nie wiemy, czym zajmował się Chaim, dbał jednak na pewno o wykształcenie swoich dzieci: Zalmana i  Awigajil:

- Zalman (Zioma) Reines urodził się w Białowieży w 1905 roku. Został kupcem. Ożenił się z Tajbl (Tatianą, Tinką) z domu Będner (zobacz rodzinę Będnerów) krawcową i mieszkali w Białowieży na ulicy Tropinka 70 (wg dawnej numeracji). Mieli synka Chaima Reinesa, urodzonego w Białowieży w 1938 roku i córkę Tanię Reines. Cała rodzina zginęła w czasie Zagłady w 1942 roku wg świadectwa złożonego przez Awigajil. Z zeznań świadków znajdujących się archiwach IPN w Białymstoku wynika, że Zalman (zapisany jako Rejmes Ziema) został  rozstrzelany w maju 1942 roku przy drodze prowadzącej z Prużan do Białowieży przez żandarmów niemieckich wraz z 3 innymi osobami narodowości żydowskiej. Ale w innym zeznaniu znającym się w IPN, złożonym przez Teodora Gniewszewa (?) i Dziewiecką Eugenię jest informacja, że Rejnes Ziema został rozstrzelany w Żwirowni, a jego żonę Tinkę oraz dzieci: Chaima i Tanię wywieziono do getta.

Awigajil Reines urodziła się w Białowieży w 1913 roku. Ukończyła gimnazjum i kontynuowała naukę  w szkole HeHalutz, nie wiadomo w jakim mieście, ale na pewno nie było takich szkół w Białowieży. Potem brała udział w szkoleniach organizacji syjonistycznych (Haschara) przygotowujących młodzież do wyjazdu do Palestyny i życia w kibucach. Po dwuletnim szkoleniu na hascharze w Łucku wyjechała do Izraela w 1939 roku jako nielegalne emigrantka. Zamieszkała w kibucu Jagur, w którym pełniła rolę opiekunki i nauczycielki przybywających nowych imigrantów -  dzieci i młodzieży, którzy przyjeżdżali do Palestyny i potem Izraela bez swoich rodzin. Sama dobrze wykształcona poświęciła się edukacji młodzieży, jednocześnie cały czas się kształcąc. Założyła też swoją rodzinę - ożeniła się z Arie Michaeli i miała jednego syna, którego urodziła mimo problemów z tym związanych. Z tej okazji nazwała go Chaim (z akcentem na druga sylabę), co po hebrajsku znaczy "życie". Adoptowała również jedno z imigranckich dzieci, Szymona Maltę. Awigajil utrzymywała kontakt z przyjaciółką z Białowieży, Jaffą Kartzinel (zobacz rodzina Halperinów), a po śmierci Jaffy, z jej rodziną. Tu można przeczytać fragment wywiadu z  Yael Peer, córką Jaffy, która wspomina Awigajil.

Awigajil złożyła do Yad Vashem świadectwa ofiar Zagłady wielu mieszkańców Białowieży i okolic - najbliższej i dalszej rodziny oraz wielu znajomych i sąsiadów. Są one niezwykle cenne, bo często są jedynymi śladami po życiu tych osób, jakie istnieją. Zawierają ważne dane dotyczące całych rodzin, pozwalające zobaczyć też powiązania między nimi i obraz funkcjonowania społeczności. Trzeba jednak ostrożnie podchodzić do informacji dotyczących dat i miejsc śmierci ofiar zgłaszanych przez Awigajil. Z perspektywy emigracji wydaje się, że nie miała pełnej wiedzy o okolicznościach Zagłady w Białowieży, ponieważ w większości przypadków podaje jako miejsce śmierci Białowieżę  i rok 1942. Z tego, co udało się ustalić, w Białowieży większość Żydów zginęło w czasie egzekucji w roku 1941 (przede wszystkim 10 VIII, ale nie tylko), w gettach w Kobryniu i Prużanie, bądź w obozie zagłady w Auschwitz (zobacz Zagłada oraz zakładki podstrony Miejsca Pamięci). Mogło się zdarzyć, że ktoś z mieszkańców dołączył do ruchu partyzanckiego w Puszczy Białowieskiej i zginął w 1942 w rejonie Białowieży, nie ma jednak potwierdzenia tego faktu odnośnie Białowieżan i mogły to być raczej pojedyncze przypadki, nie całe rodziny.

Awigajil złożyła też świadectwo do Yad Vashem jednego z braci swojego ojca Chaima - urzędnika Moszego Reinesa (ur. 1880 w Pińsku), jego żony Zlaty (ur. 1890 w Czerninie) i ich syna Gerszona (ur. 1911). Ta część rodziny przeniosła się z Pińska do Łukowa i zginęła podczas Zagłady w Dąbrowie koło Łukowa. Poza Moszem, Chaim miał jeszcze czworo rodzeństwa, ich los jest nieznany.

Awigajil zmarła w i została pochowana na cmentarzu kibucu Jagur.

W czasie mojej wizyty w Izraelu w 2018 nawiązałam kontakt z Gali Michaeli, wnukiem Awigajil, któremu imię nadano na pamiątkę babci z Białowieży.

Źródła:

1. Biografia Awigajil Reines Michaeli na stronie kibucu Jagur, tłum. z hebr.  Matan Shefi, http://www.yagur.com/pneiyagur/GLpersonCard.aspx?id=170224;
2. Informacje otrzymane z kibucu Jagur;
3. Świadectwo Awigajil Michaeli, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/;
4. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykaz mienia porzuconego i opuszczonego (nieruchomości), o charakterze mieszkalnym i innym, które w myśl okólnika Głównego Urzędu TZP z dnia 2 stycznia 1946 r.L.Dz. 11682-IV.118/46 mają być przekazane w zarząd Zarządowi Gminnemu w Białowieży;
5. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk.;
6. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946;
7. Icchak Jakob ben Salomon Neftali Reines - Wikipedia
8. Drzewo genealogiczne Reinesów, informcje otrzymane od Randy Schoenberga;
9. Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie w Białowieży, p. 57;
10. Ankieta terenowa Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku "Represje na ludności żydowskiej przed utworzeniem getta" Białowieża pow. Hajnówka, Archiwum IPN, OK Bi DS 296/68;
11. Ankieta terenowa Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku "Egzekucje" Białowieża pow. Hajnówka, Zeznanie Pawła Piekacza, Zeznanie Teodora Gnieszewa (?), Zeznanie Eugenii Dziewieckiej, OK Bi Ds 296/68;

Nie wiadomo od kiedy, w Białowieży mieszkała rodzina Salmanów - Dawid Szlomo Salman i Dora Hana Salman (nie znamy jej panieńskiego nazwiska). Pierwsze dziecko urodzili w 1870 roku w Białowieży, a już około 1872 roku przenoszą się do Jałówki, gdzie rodzą się kolejne dzieci. Jeden z synów wraca jednak potem do Białowieży.

- Jakub Salman - urodził się w Białowieży w 1870, potem prawdopodobnie wraz z rodzicami przeniósł się do Jałówki. Jako dorosły mieszkał jednak na stałe w Białowieży. W czasie wojny razem z bratem z Jałówki znalazł się w getcie w Wołkowysku, gdzie zginął.

- Józef Salman - urodził się około 1872 roku w Jałówce, gdzie mieszkał i zginął.

- Mordechaj Salman - urodził się w 1880 roku, najprawdopodobniej już w Jałówce (według świadectwa złożonego przez córkę Rachelę Veis, choć syn, Dawid Salmana twierdzi, że w Białowieży). Miał żonę Tilę i dzieci: Naomi, pielęgniarkę, Chaima, który został doktorem fizyki i Rachelę, która ocalała (nie wiemy czy przeżyła Zagładę, czy była na emigracji).

Według syna, Mordechaj zginął w getcie w Wołkowysku w 1942 roku, wg córki, zginął w Jałówce.

- Józef Salman - urodził się około 1872 roku w Jałówce, gdzie mieszkał i zginął.

Wszyscy trzej bracia Salmanowie zajmowali się handlem drewnem.

Źródła:

1. Testimony of David Salman and Rakhel Veis, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org
2. Salmans Family Tree on Geni.com: https://www.geni.com/family-tree/index/4674104501180071835

Jakub Sawczycki ożenił się z Chaną, urodzoną w 1880 roku w Brześciu nad Bugiem. Początkowo mieszkali w Mostach koło Grodna, gdzie urodziła im się pierwsza córka Fejga (1905), potem w Korolewie koło Witebska, gdzie urodziły się kolejne córki: Szewa (1910) i Rysia (Rachela) (1913). Między 1913 a 1916 przeprowadzili się do Białowieży na ulicę Stoczek, gdzie  urodzili czwartą córkę Rywkę w 1916 roku. Wszystkie córki były pannami i zostały krawcowymi. W Białowieży Chana Sawczycka prowadziła piwiarnię, a Jakub handlował drewnem;  

Wszystkie kobiety Sawczyckie zginęły podczas Zagłady (link).  Avigail Michalowicz (znajoma) zgłosiła do Yad Vashem, że było to w 1942 roku w Białowieży, jednak nie jest to zgodne z historią Zagłady w Białowieży, jaką udało się ustalić (link). Osoba składająca świadectwa, mogła nie mieć dokładnej wiedzy, gdyż od 1939 roku przebywała na emigracji. Wśród świadectw złożonych do Yad Vashem nie ma świadectwa dotyczącego śmierci Jakuba, być może umarł jeszcze przed wojną. Opcja, że przeżył Zagładę, biorąc pod uwagę, że był najstarszy z rodziny, wydaje się mało prawdopodobna.

Na liście z podziękowaniem przygotowanym Aaronowi Feldbaumowi, kiedy emigrował z Białowieży w 1921 roku podpisał się też inny Sawczycki - Józef (link do listu), ale nie wiadomo jak był spokrewniony z Jakubem i jego rodziną.

W pobliskiej wsi Budy piwiarnię prowadziła też Sawczycka E.

Źródła:

1. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Traders and contractors in mid-war Białowieża;
2. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1926/27, Warsaw;
3. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1928, Warsaw;
4. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1930, Warsaw;
5. Farewell letter to Aaron Feldbaum, 1921;
6. Testimony of Avigail Mikhaeli, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/

Chaim Aaron Schneider był oficerem armii rosyjskiej. Ożenił się z Małką Feldbaum (link do Feldbaumów) pod koniec XIX wieku. W Białowieży w 1899 lub 1900 urodził się ich pierwszy syn Abraham (Abe) Schneider. Ponieważ rodzina bała się, że Chaim zostanie wysłany na front (w obliczu zbliżającej się wojny rosyjsko-japońskiej), rodzina żony (Feldbaumowie) uzbierała pieniądze na jego ucieczkę za granicę. Chaim został wysłany do Warszawy, a stamtąd przemycony przez europejskie granice, statkiem przedostał się przez Atlantyk do Ameryki. Był pierwszym z rodziny Feldbaumów w Stanach Zjednoczonych, który utorował drogę następnym. Zamieszkał w Nowym Jorku.

Chaim osamotniony w Ameryce pisał wiele listów do Małki, prosząc ją by dołączyła do niego. Rodzina nie miała jednak dość pieniędzy żeby wysłać Małkę od razu. Małka z Abrahamem dołącza do Chaima dopiero po roku (w połowie 1902). Chaim w tym oszczędzał pieniądze, pracując jako blacharz przy budowie wyjść pożarowych w budynkach. W Stanach w 1903 roku rodzi się im drugi syn - William Schneider. Małka i Chaim zamieszkali w Williamsburg na Brooklynie, w drugim największym skupisku Żydów w Nowym Jorku, jak wielu Żydów, którzy emigrowali w tych latach z małych rosyjskich i polskich sztetli do USA. Małka, mimo że z mężem i dziećmi, czuła się bardzo samotna w Ameryce i pisała do Riny, drugiej najstarszej siostry, by do niej dołączyła. Jednak Rina miała już dużą rodzinę (link do Krugmanów) i w rezultacie ostatnia wyemigrowała z Białowieży. Kolejny syn Małki i Chaima Schneiderów - Sol urodził się w 1906 roku. Rok później w 1907 Małka umiera. Chaim żeni się powtórnie - z kobietą o imieniu Mindel.

Dzieci Małki - Abe i Sol byli muzykami. Abe Schneider (jedyny syn urodzony w Białowieży) grał na skrzypcach i przez lata występował w najlepszych wodewilach na Broadwayu, w widowiskach Disney na Lodzie i show telewizyjnych. Abe żył przez lata w jednym związku z Betty, ale nigdy się nie ożenił. W późniejszym okresie życia pracował jako kurier dla firm sprzedających skrzypce na terenie całego kraju. Zmarł w 1992 roku.

Sol Schneider, urodzony już w USA też był muzykiem, grał na akordeonie pod pseudonimem artystycznym Sid Taylor. Ze względu na talent do wykonywania muzyki rosyjskiej występował często przed głowami państw i prezydentami Stanów Zjednoczonych. Ożenił się z Rebeccą Cohen.

Willy Schneider, urodzony w USA, pracował jako elektryk, był współzałożycielem Międzynarodowego Bractwa Robotników Elektryków (IBEW). Ożenił się Gertrudą Solkoff.

Jednym z prawnuków Schneiderów i Feldbaumów z Białowieży jest Donald Messinger, który zainicjował poszukiwania genealogiczne rodziny.

Wspomnienia o rodzinie Małki i Chaima http://www.feldbaumfamily.net/custom/SchneiderChronicles.ae

Źródła:

1. Strona internetowa rodziny Feldbaumów, The Feldbaum Family Chronicles, http://www.feldbaumfamily.net/Home.ae

Rodzina Skałków przeprowadziła się do Białowieży z Siedlec pod koniec lat 20. XX wieku.

Abraham Skałka urodzony w Siedlcach w 1875 roku jako syn Eliezera i Ity, poślubił Gołdę Dembowic ur. w 1880 roku też w Siedlcach. Mieli troje dzieci:

Róża Skałka - ur. w 1918 roku w Siedlcach była krawcową. Na stałe mieszkała w Białowieży, była panną.

Józef Skałka - ur. w 1912 w Siedlcach był elektrykiem, na stałe mieszkał w Białowieży.

Izaak Skałka - ocalony z Zagłady, on zgłosił do Yad Vashem całą swoją rodzinę. Nie wiadomo jednak czy sam mieszkał w Białowieży czy w Siedlcach. Poza rodzeństwem - Różą i Józefem, o których napisał, że na stałe mieszkali w Białowieży, o rodzicach - Gołdzie i Abrahamie napisał, że na stałe mieszkali w Siedlach i dopiero w okresie wojny byli w Białowieży. Jednak w Księgach adresowych Polski dla handlu i rzemiosła z lat 1928 i 1930 zamieszczony jest Skałko A. Nie jest zamieszczony w analogicznym spisie z lat 1926/27, co może oznaczać, że Skałkowie przenieśli się z Siedlec do Białowieży między 1926 a 1928 rokiem. 

Wiemy też, że przed wojną Abraham Skałka mieszkał na Stoczku 96 - obecna ul. Waszkiewicza 64, na terenie Bazylego Wołkowyckiego. Wołkowycki w 1930 roku zbudował tam nowy dom. Połowę wykończył i zajął (wynajął? kupił?) Abraham Skałko. Z dokumentów powojennych, w których Bazyli Wołkowycki próbuje odzyskać teren i dom od Powiatowej Rady Narodowej, która przejęła domy pożydowskie, wynika, że Wołkowyccy sprzedali Skłace cały dom. 

Cała rodzina Abrahama Skałki zginęła w obozie Zagłady w Auschwitz. Ocalał jedynie Izaak Skałka.

Ponad to mieszkańcy Białowieży pamiętają też innych Skałków - Chaję Skałkę, która prowadziła sklep obuwniczy na Stoczku oraz Sarę Skałko, która również na Stoczku prowadziła sklep obuwniczy z galanterią.

Źródła:

1. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1928, Warsaw;
2. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa [The Polish address book for trade, craft and agriculture] 1930, Warsaw;
3. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski, 1946, teczka 33 [Bona vacantia index for Bielsko Podlaskie poviat], Polish Archives in Bialystok;
4. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736 [Bona vacantia index for Bielsko Podlaskie poviat], Polish Archives in Bialystok;
5. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. [Property and mortgage evidence in Białystok, Bielsk Podlaski and Sokółka], Polish Archives in Bialystok;
6. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946 [Bona vacantia to be given under the administration of the District Bureau of Białowieża], Polish Archives in Bialystok;
7. Testimony of Yitzkhak Skalek, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
8. Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001;
9. Piotr Bajko, Encyklopedia Puszczy Białowieskiej, entry: “Traders and Contractors in the mid-war Białowieża”;
10. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy w Hajnówce, Administracja sprzedanych i oszacowanych budynków PFZ (rozdysponowanie mienia pożydowskiego) 1954-1956; [Disposition of Jewish belongings], Polish Archives in Bialystok;

Abraham Szerman był bogatym przedsiębiorcą, właścicielem tartaku. Pierwszy tartak, wg wspomnień Borysa Russko, mieszkańca Podolan, Szerman prowadził w części Białowieży zwanej Wojciechówką, w miejscu, gdzie obecnie stoi Hotel Białowieski. Tartak jednak spłonął w 1933 lub 34 roku, jak podaje Piotr Bajko. Po pożarze Szerma otworzył nowy tartak we wsi Podolany, niedaleko stacji kolejowej Białowieża Towarowa. Włodzimierz Dackiewicz mówi, że "szalówkę robili, na podłogę deski, stolarskie strugali rzeczy, okna, drzwi itp.". "Przyjezdni robotnicy budowali w pobliżu tartaku budy z obladrów, które ocieplali mchem i słomą. Mieszkali w nich całą rodziną." - pisze Piotr Bajko w "Białowieża, której już nie ma". Borys Russko mówi, że Szerman zatrudniał dużo osób, dzięki niemu wiele osób nie musiało cierpieć niedostatku. Russko uwiecznił postać Szermana w swoim poemacie poświęconym białowieskim Żydom (link do Poematu), we fragmencie pt. "Nauka i praca":

Syn Rabina

 sługą Asklepiosa.

Wnuk Rabina

 łowcą praw natury.

Prawnuk Rabina

            piewcą życia.

Ulica pachnie chałką Prynca.

U Nechy na kredyt piwo i kwas.

Na ślub w koszuli od Alkona.

A grosz w kieszeni z rąk Szermana

Rośnie piramida Hermesa.

W bożnicy świecę

ulepiła pszczoła Jana.

Tartak, jak wszystkie inne prywatne zakłady, został zamknięty po wkroczeniu wojsk sowieckich w 1939 roku (link okupacja sowiecka). Borys Russko mówi: "On chyba zdążył uciec, wyjechał, jak Sowieci zamknęli mu tartak."

W spisie abonentów telefonicznych z 1938 roku występuje Abram Szerman, zamieszkały na ul. Tropinka, o numerze telefonu 46. Siedem lat wcześniej, w 1931 roku pod tym numerem telefonu zapisany jest Szerman Jasza, nie wiemy jednak czy był ojcem czy bratem Abrama.

Źródła:

1. Włodzimierz Dackiewicz, interview by Katarzyna Winiarska, 21.07.2015;
2. Piotr Bajko [in:]”Białowieża, której już nie ma", Białowieża 2015, p.91;
3. Information by Nina Rogaczewska from Stoczek, in: Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001, p.80;
4. Borys Russko, interview by Katarzyna Winiarska, 10.03.2016;
5. Borys Russko, Ziemia Obiecana [The Promised Land], w: Rozgarniam noc. Asymetria, Warsaw 2005;
6. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce 1931-32 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
7. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce na 1932 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
8. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Traders and contractors in mid-war Białowieża;
9. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1926/27, Warsaw;
10. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1928, Warsaw;
11. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1930, Warsaw;

Zelig Sznabel urodził się w 1895 roku w Warszawie. Był kupcem. Nie wiemy dlaczego przyjechał do Białowieży. Ożenił się z urodzoną w 1895 roku Rywką Sztejnberg (link) należącą do jednej z najstarszych żydowskich rodzin w Białowieży i zamieszkali w Białowieży.

Zelig prowadził sklep spożywczy (występuję w Księgach adresowych handlu i rzemiosł z roku 1926/27 i z 1928 jako Snabel Z.) oraz hotel z restauracją - hotel miał nawet poprowadzoną linie telefoniczną już w 1931 roku. Numer telefonu do hotelu Sznabla był 52. Tak wspomina hotel mieszkaniec Białowieży, Tadeusz Łaźny: "Nieco dalej [za hotelem Polaka Zdankiewicza] znajdował się duży dom Żyda Sznabla, posiadający pokoje noclegowe. Zatrzymywali się w nim w większości przyjezdni Żydzi".

W Białowieży żyła też Ela Sznabel, urodzona w 1900 roku w Warszawie, niezamężna, prawdopodobnie była to młodsza siostra Zeliga.

Sznablowie zginęli w czasie Zagłady. Avigail Michalowicz (siostrzenica Rywki) zgłosiła do Yad Vashem, że było to w 1942 roku w Białowieży, jednak nie jest to zgodne z historią Zagłady w Białowieży, jaką udało się ustalić (link). Osoba składająca świadectwa, mogła nie mieć dokładnej wiedzy, gdyż od 1939 roku przebywała na emigracji.

Źródła:

1. Piotr Bajko, Białowieża mego dzieciństwa [Białowieża of my childhood], interview by Tadeusz Łaźny, Czasopis 7-8/11
2. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, entry: Traders and contractors in mid-war Białowieża;
3. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1926/27, Warsaw;
4. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1928, Warsaw;
5. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce 1931-32 [National and Chartered Phones Subscribers List in Poland];
6. Testimony of Avigail Mikhaeli, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/

Mosze (Izaak) Szrajbman na poczatku XX wieku przybył do Białowieży z Prużany, gdzie urodził się w rodzinie Abrahama i Estery. Był kupcem. Ożenił się z Nechamą.

Mieli syna  Hirsza Szrajbmana urodzonego w Białowieży w 1904 roku, który został urzędnikiem, ożenił się z Manią Chernin. Na stałe mieszkali w Warszawie, ale w czasie wojny byli w Prużanie i stamtąd zostali deportowani do obozu w Auschwitz, gdzie zginęli. Również ojciec Hirsza, Mosze Szrajbamn zginął w Auschwitz.

W Białowieży mieszkali też:

• Szrajbman Chaim - na ulicy Stoczek 160 (wg starej numeracji);
• Szrajbman Chana – która prowadziła na Stoczku sklep z artykułami spożywczymi, galanterią i bławatami;
  Szrajbman Sara – która również prowadziła na Stoczku sklep z artykułami spożywczymi i z bławatami;

Źródła:

1. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1928, Warsaw;
2. Księga adresowa Polski dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa. [The Polish address book for trade, craft and agriculture], 1930, Warsaw;
3. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski 1946, teczka 33 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
4. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736 [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
5. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk.; [Property and mortgage evidence in Białystok, Bielsk Podlaski and Sokółka], Polish Archives in Bialystok;
6. Archiwum Państwowe w Białymstoku, Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946; [National Archive in Białystok, index of bona vacantia in Bielsko Podlaskie poviat];
7. Testimony of Glein Tzipora, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
8. Piotr Bajko, Białowieża zarys dziejów, Białowieża 2001;
9. Piotr Bajko, Encyclopedia of the Białowieża Forest, Białowieża, Traders and contractors in mid-war Białowieża;
10. Dr. Olga Smoktunowicz, index of Jewish patients, written after the war. Family property.

Była prawdopodobnie jedną z najstarszych rodzin żydowskich osiadłych w Białowieży. Eliahu (Eliasz) Sztejnberg z żoną Chaną mieszkali tu już na pewno w 1878 roku, kiedy urodził im się syn Jakub. Podpis Eliahu (Eliasza) Sztejnberga jako Eli Steinberg widnieje z datą 29 marca 1921 roku na podziękowaniu, jakie społeczność żydowska Białowieży przygotowała udającemu się na emigrację Aronowi Feldbaumowi (link). Towarzyszy mu też podpis Chaima Steinberga, nie wiadomo jednak, w jaki sposób byli spokrewnieni. Eliahu i Chana mieli troje dzieci: Jakuba, Rywkę i Cywę:

- Jakub Sztejnberg urodzony w 1878 roku w Białowieży, był kupcem. Ożenił się z Rywką, córką Pinkasa i Lei, urodzoną w 1892 roku w Warszawie, gospodynią domową i mieszkali w Białowieży. Mieli czworo dzieci. Chanoch Sztejnberg urodzony w 1916 roku, został urzędnikiem w Białowieży; Abram Sztejnberg urodzony w 1920 roku i Pinkas Sztejnberg  urodzony w 1924 byli studentami, najmłodsza była Dwora Sztejnberg, urodzona w 1930 roku.

- Rywka Sztejnberg (po mężu Sznabel) urodzona w 1895 lub 1885 roku w Białowieży (data na świadectwie w Yad Vashem była przeprawiana, jakby zgłaszająca nie miała pewności) była gospodynią domową. Wyszła za mąż za kupca Zeliga Sznabla z Warszawy (link do Sznablów) i mieszkali w Białowieży.

- Cywa Sztejnberg Reines, urodziła się w 1880 roku i wyszła za Chaima Reinesa, z którym miała syna Zalmana i córkę Avigail (link do Reinesów):

 Avigail Reines przeżyła wojnę na emigracji i złożyła potem świadectwa śmierci wszystkich członków trzech rodzin do Yad Vashem z podaniem swojego pokrewieństwa z nimi. (link do Reinesów). Avigail podała datę śmierci rodziny w 1942 w Białowieży, jednak nie jest to zgodne z historią Zagłady w Białowieży, jaką udało się ustalić (link). Osoba składająca świadectwa, mogła nie mieć dokładnej wiedzy, gdyż od 1939 roku przebywała na emigracji.

Do tej samej rodziny należeli też prawdopodobnie Lejba Sztejnberg i Chana oraz ich syn Szlomo Sztejnberg, urodzony w 1908 w Białowieży, który, jak Chanoch, też został urzędnikiem. Ożenił się z Rywką, krawcową z Brześcia i zamieszkali w Hajnówce. Mieli córkę Chanę, urodzoną w 1930 roku. Wszyscy zginęli w 1942 roku.

Na cmentarzu w Narewce, na którym chowani byli białowiescy Żydzi przed II wojną światową (link do cmenatrz) znajduje się macewa Sztejnberg Chany zmarłej w 1911 roku w wieku 60 lat, która opisana jest jako córka Eliahu i żona Arie Chaima. Z ustalonych wyżej danych wynika, że Chana Sztejnberg, która pasowałaby swoim wiekiem do daty śmierci z macewy, była żoną a nie córką Eliahu. Jednak zbieżność trzech imion z nazwiskami (Chana Sztejberg, Eliahu Sztejnberg, Chaim Sztejnberg) usytuowanych w okresie pasującym do daty z macewy, świadczy, mimo pewnej niezgodności, że chodzi o Chanę z Białowieży.

Źródła:

1. Testimony of Avigail Mikhaeli (Michałowicz), Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Farewell letter to Aaron Feldbaum, 1921;
3. List of matzevahs from the Jewish Cemetery in Narewka on the website of the Foundation for Documentation of Jewish Cemeteries in Poland http://cemetery.jewish.org.pl/list/c_77

Zeev i Chana Werberowie oboje urodzeni w Białowieży mieli 6 dzieci: Sarę, Abrahama, Zeliga, Henka, Gołdę i Dworę. Nic o niech więcej nie wiadomo, poza tym, że mieszkali w Białowieży i wszyscy zginęli podczas Zagłady. Wiadomo tylko, że Dwora była zamężna z jakimś Krugmanem (link do rodziny Krugmanów). Rodzinę zgłosił do Yad Vashem Yona Ben Zeev Teiblum (dopiero w 1999 roku), który musiał być mężem jeszcze jednej, nie wymienionej tu, córki Zeeva i Chany. Wskazują na to relacje pokrewieństwa, jakie łączyły go ze zgłoszonymi osobami. Być może ta córka Werberów przeżyła wojnę, jednak nie ona zgłosiła rodzinę i nie znamy nawet jej imienia.

W dokumentach Urzędu Likwidacyjnego w Białymstoku po wojnie odnotowano jako opuszczone mienie dom Werberów pod dawnym numerem Stoczek 217.

Źródła:

1. Testimony of Yona Ben Zeev Teibluma, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Rejestr nieruchomości opuszczonych i porzuconych położonych na terenie powiatu Bielsk Podlaski, 1946, teczka 33 [index of bona vacantia in Bielsk Podlaski], Polish Archives in Bialystok;
3. Wykazy nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski  1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny, teczka 1736 [index of bona vacantia in Bielsk Podlaski], Polish Archives in Bialystok;
4. Ewidencja nieruchomości, powiaty Białystok, Bielsk Podlaski, Sokółka nr 1 Wydz. III Ewidencja Szacunk. Przekazywanie w zarząd Zarządom Gminnym i Miejskim nieruchomości opuszczonych i porzuconych na terenie pow. Bielsk Podlaski. 1946-1949, Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białymstoku. Wydział Powierniczy. Oddział Nieruchomości. 4 XI 1946 [Property and mortgage evidence in Białystok, Bielsk Podlaski and Sokółka], Polish Archives in Bialystok;

Elka Wołczan - urodziła się w 1880 roku w Hajnówce. Była gospodynią domową. Wyszła za mąż za Pejsacha Będnera (link), z którym mieszkała w Białowieży. Mieli córkę Tajbl Będner (po mężu Reines) i Chaję Będner (po mężu Rabinowicz) (link do Będnerów, Reinesów i Rabinowiczów). Elka Wołczan zginęła w Zagładzie. Avigail Michalowicz zgłosiła do Yad Vashem, że było to w 1942 roku w Białowieży, jednak nie jest to zgodne z historią Zagłady w Białowieży, jaką udało się ustalić (link). Osoba składająca świadectwa, mogła nie mieć dokładnej wiedzy, gdyż od 1939 roku przebywała na emigracji. Avigail podała też, że mąż Elki Wołczan zginął podczas Zagłady, a jednocześnie w świadectwie Elki wpisała "wdowa".

W materiałach o Białowieży występuje też Rywa Walczan, prawdopodobnie należąca do tej samej rodziny. Jedyne co o niej wiemy, to z zeznań świadków znajdujących się archiwach IPN w Białymstoku wynika, że Rywa Walczan została rozstrzelana (choć określona jest jako mężczyzna) razem z Rejmes Ziemą (link do Zalman Reines) w maju 1942 roku przy drodze prowadzącej z Prużan do Białowieży przez żandarmów niemieckich wraz z 3 innymi osobami narodowości żydowskiej. Ale w innym zeznaniu znającym się w IPN, złożonym przez Teodora Gniewszewa (?) i Dziewiecką Eugenię jest informacja, że Rywa Walczan została rozstrzelana w Żwirowni (link).

Źródła:

1. Testimony of Avigail Mikhaeli, Yad Vashem Testimonies, The Central Database Of Shoah Victims' Names, http://www.yadvashem.org/
2. Testimonies of Teodor Gniewszew (?) and Eugenia Dziewecka, IPN Archive,IPN Bi 1/1946;
3. Waldemar Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie w Białowieży [Hitlerite Crimea in Białowieża], p. 57 based on: Terrain questionnaire of the District Commision for the Investigation of Hitlerite Crimes in Białystok "Represje na ludności żydowskiej przed utworzeniem getta" Białowieża pow. Hajnówka, "Egzekucje" Białowieża pow. Hajnówka OK Bi Ds 296/68, testimony of Paweł Piekacz;